ÇİZGİ ROMANLARDA
POPÜLER ve EDEBİ KARAKTER
‘’EDGAR ALLAN POE‘’
Hazırlayan: eankara
Çizgi roman sayfalarında bazen edebiyat eserlerinin uyarlamalarını okuyoruz. Bazen de özellikle kurgu dışı olan, çoğu biyografik çizgi romanlarda yazarların kendilerini görüyoruz. Ancak, bu yazıda bir çok kurgu çizgi romanda önemli bir yan karakter olarak sık karşılaştığımız , yine ünlü bir yazar konumuz. Sevilen yazarın özelliklerini çok kısa olarak yeniden hatırlayıp, çizgi romanlarda sık karşılaşılan, popüler kişilik olarak yer almasının nedenlerine bakacağız.
Bir çocuk düşünelim, okulu mezarlığa bakan, okuduğu okulunun müdürü matematik derslerini mezarlıkta ölüler arasında veren biri olsun. Çocuklar çıkarma işlemi için , mezar taşlarından okudukları ölülerin ölüm tarihlerinden doğum tarihlerini çıkararak çalışsınlar, ölen cemaat üyeleri için mezar kazmaya yardım etmiş olsunlar. Edgar Allan Poe’nun çocukluğu, İngiltere’de tam da böyle bir ortamda geçmişti.
Bu çocuk, daha sonra, editör, şair ve eleştirmen olarak yaptığı çalışmalarla Amerikan ve uluslararası edebiyat üzerinde derin etki bırakacak , hem korku hem de polisiye kurgu türünün öncülerinden biri olacaktı. Poe, 19 Ocak 1809’da Boston’da doğdu. Poe’nun her ikisi de profesyonel oyuncu olan babası ve annesi, şair üç yaşına gelmeden önce öldü ve John ve Frances Allan onu Richmond, Virginia’da bir evlatlık olarak büyüttüler. Zengin bir tütün ihracatçısı olan John Allan, Poe’yu en iyi yatılı okullara ve daha sonra Poe’nun akademik olarak başarılı olduğu Virginia Üniversitesi’ne göndermiştir. Ancak bir yıldan az bir okul yılından sonra, Allan Poe’nun kumar borçlarını ödemeyi reddettiğinde üniversiteden ayrılmak zorunda kalmıştır. 1827’de Poe Boston’a taşındı ve Amerika Birleşik Devletleri Ordusu’na katıldı.
İlk şiir koleksiyonu ‘’ Tamerlane ve Diğer Şiirler ‘’ o yıl yayınlandı. 1829’da Al Aaraaf, ‘’ Tamerlane ve Küçük Şiirler ‘’ adlı ikinci bir koleksiyon yayınladı .
Yukarıda Edgar Alan Poe’nun yaşamı boyunca yazdığı eserlerinin tümü görülmektedir. New York. George D. Sproul Şirketi tarafından yayınlanan 1902 Monticello baskısı 17 cilttir. Ciltlerde Poe’nun yazdığı; Hikâyeler, Şiirler, Biyografi, Edebi Eleştiri, Denemeler, Çeşitli Eserler, Edebiyatçılar, Otografi, Marginalia, Eureka ve Mektuplar bulunmaktadır.
Usta yazarın çok bilinen eserleri ve bu eserlerinde yer alan cinayet çeşitlerini de görelim.
Şu cinayet çeşitleri söz konusu :
Poe’nun eserlerine yukarıdaki cinayet çeşitleri ile bakalım;
Yukarıda, Edgar Allan Poe‘nun “Annabel Lee” şiirinin ilk yayınını içeren Philadelphia’daki Sartain’s Union Magazine’in Ocak 1850 sayısının kapağı görülüyor.
Edebiyata düşkün olan ya da Poe’yu seven okurların çok iyi hatırlayacağı , Usher Evi’nin Çöküşü”, “Morg Sokağı Cinayetleri” ve “Kuzgun” gibi eserlerin ünlü yazarı, günümüzde tanınmış isimler tarafından övgüyle anlatılıyor. Önce birkaç örnek görelim.
2020 yılında İstanbul’da düzenlenen ‘’ İstanbul Kara Hafta ‘’ festivalinde “Edgar Allan Poe’nin İzinde: İstanbul’da Bir Kuzgun” isimli oturuma katılan Erol Üyepazarcı, polisiye romanlarında matematiksel bir kurgu havasının olduğunu, bu kurguyu da ilk defa Edgar Allan Poe’da görüldüğünü söyledi. Üyepazarcı sözlerine şöyle devam etti ;
“Polisiye roman kendini yedi aşamada belli eder. İlk aşama sorunun ortaya konulmasıdır. İkinci aşamada ilk çözümler görünür, üçüncü aşamada olaylar düğümlenmeye başlar. Dördüncü aşama karışıklık dönemidir, olaylar iyice karmaşık bir hal alır. Beşinci aşamada ise ilk çözüm pırıltıları görülmeye başlar. Altıncı aşama çözüm, yedinci aşama ise bunu açıklamadır.
Bunu ilk defa Edgar Alan Poe Morg Sokağı Cinayetleri’nde göstermiştir ve ardından yazılan polisiye romanlarında genellikle bu şablon kullanılmıştır. Bunun yanında yan karakterler, karakter analizleri ve sosyal iletiler verilebilir. Son zamanlarda sosyal iletileri iletme görevi üstlenen ve neredeyse toplumsal romanın yerini alan bir türdür polisiye.” Yani, Üyepazarcı edebiyattaki polisiye türünün başlangıç noktası olarak, Edgar Alan Poe’yu işaret ediyor. Gerçekten de , Poe kendisinden sonra gelen Conan Doyle, Agatha Christie gibi yazarları da etkilemiş, öncü olmuştur.
Amerikan edebiyatında Romantizm akımının önemli figürlerinden biri olmasının yanı sıra ülkesinde kısa öykünün ilk yazarlarından sayılan Poe’nun bilimkurgu türüne de katkıda bulunduğu öne sürülür. Tabii, Poe’nun edebiyat tarihindeki yerini ve önemini açıklayan araştırmacılar ve sanatçılar Üyepazarcı ile sınırlı değil.
Bir başka örnek ünlü korku romanları yazarı Stephen King ;
‘’ Poe, kötü adamlar veya deli adamlar olan ana karakterler hakkında yazan ilk yazardı ve bunlar benim en sevdiğim hikayelerden bazılarıdır. Poe’nun hikayeleri harika ve hala ayaktalar ,” diyor .”Onlarla ilk kez ergenliğimde karşılaştığımda olduğu kadar şimdi de okunabilir durumdalar. ‘’ derken, bir bakıma Poe’ya olan hayranlığını vurguluyor.
Bilim tarihçisi Profesör John Tresch ( Londra Univ. ) , Poe’nun bilim hakkında da yazmış olmasına değinerek, yazarın bir başka çalışma alanına büyüteç tutuyor. Tresch, Poe için şunları söylemiş ;
‘’ Farklı türlere ve farklı kitlelere yöneliyor, böylece daha önce içinde bulunduğu kitlelerden uzaklaşıp onların dışında kalabiliyor. Her zaman bir üstünlük kurma çabası var.
Son kozmolojik ders olan ” Eureka “da, edebiyat kurumuyla ve bilimsel ve felsefi kurumla mücadele ediyor. ‘’
Tales of Darkwood–Başka Yerden Gelen Titremeler. Kapak: Alessandro Piccinelli
Hiç umulmayan bir zamanda, Zagor, Martin Mystere, Dampyr, Ken Parker gibi sevilen bir çok çizgi romanda karşımıza çıkan Poe, bugünün tanınmış sanatçıları açısından da sevilen ve sayılan bir yazar. Seçtiğim örnek sanatçıların Poe hakkında yaptıkları açıklamalara bakalım;
Corben :
Siyah beyaz tonlu sanata düşkünüm ve itiraf ediyorum, orijinal amacım Poe ile ilgili seriyi gri tonlama teknikleri kullanarak yapmaktı. Ancak bana siyah beyaz çizgi romanların iyi satmadığı birçok kez söylendi. Bu yüzden burada bir uzlaşmaya vardım. Sonuçta, Poe’nun hikayelerinin çoğunda güçlü bir renk öğesi var. İlk aklıma gelen Kızıl Ölümün Maskesi . Başlıklar dışında, bu çizgi romanların Poe’nun hikayeleriyle çok az ilgisi var. Ancak bu durum, sayısız yazar ve sanatçının (ve benim) Poe’nun hikayelerine kendi yorumlarını yapmasını kesinlikle engellemeyecek.
Alan Moore
En sevdiğim Poe hikayesi, ‘’ Gammaz Yürek ‘’ ( The Tell-Tale Heart ) diyebilirim . Eserinin, Lovecraft gibi yazarlar aracılığıyla dolaylı etkisi bulunuyor, benim üzerimde büyük bir etkisi olduğunu söyleyemem. Ancak Poe’nun, en büyük ve en unutulmaz hikayelerinin hepsinde kıvrılan ve sinsice ilerleyen ateşli delilik var. Bu yaklaşan deliliğin benzersizliği, bana takdir etmeyi öğrettiğini söyleyebilirim.
Giancarlo Manfredi
Vampir figürüyle ilk karşılaşmam, Poe’nun üçlüsüyle ilgiliydi: Ligeia, Morella, Berenice. Drakula’yı önce filmlerden sonra da elbette okuduğum ama biraz abartılı bulduğum romanından tanıdım.
Neil Gaiman
Ray Bradbury’nin beni en çok etkileyen hikayesini biliyorum, The Homecoming hariç – ki onu çok sevdim ama o dünyada bir şey yapmak istemiyorum – Usher II adlı bir hikayeydi, eskiden ‘’ The Martian Chronicles ‘’ da yer alıyordu . Mars’ta Edgar Allan Poe benzeri bir ortamdaki insanlarla ilgiliydi. Onu çok severdim. Poe’ya olan aşkımı orada keşfettim. Daha önce adını hiç duymamıştım. 9 yaşındaydım, bu kitabı okuyordum ve Ray Bradbury Poe hakkında coşkuyla konuşuyordu ve hikayedeki herkes Poe benzeri yöntemlerle öldürülüyordu. Belki bununla ilgili bir şey yaparım.
Ancak, Poe’nun çizgi romanlarda yer alması yeni değil. 2008 yılında, Richmond, Virginia’daki Edgar Allan Poe Müzesi’nde Poe’nun eserlerinin çizgi roman uyarlamalarının özel sergisi düzenlendi . Çizgi roman uyarlamaları sergisi 1943’ten 2007’ye kadar olan yılları kapsıyordu.
Ünlü bir çizgi roman yazarı olan akademisyen Dr. M. Thomas Inge , serginin küratörü ve sergi kataloğunun ( The Incredible Mr. Poe ) yazarıydı.
Cordoba Üniversitesi’nden Jeff Williams ‘’ The Postmodern Poe And Hıs Re-Creatıon In Comıc Books ‘’ başlıklı makalesinde, konuya yararlı açıklamalar getiriyor.
‘’ Poe’nun çizimlerle uyarlanmış ilk öyküsü 1943’te, resimli şiirlerden oluşuyordu. 1944’te birkaç uyarlama geldi. Poe’nun “Morg Sokağı Cinayetleri’’ ilk uyarlamaydı. O zamandan beri, neredeyse her yıl, aralarında bir boşluk olacak şekilde uyarlamalar yapıldı. 1963’ten sonra yıllık uyarlamaların sayısı artmış ve 2007 itibariyle yaklaşık 300 uyarlama olduğu tahmin ediliyor. Royal’e göre Poe, “çizgi roman biçimine en çok uyarlanan Amerikalı yazar”dır. erken uyarlamalar, genellikle orijinal hikayenin katı yeniden anlatımlarıydı. Orijinal hikayelerin veya şiirlerin gerçek metinlerini içerir. Klasiklerdeki iki uyarlama, aslında “Annabel Lee” ve “The Bells”in tam metinleri ve resimleri vardı.
Corben’in Poe’nun en ünlü şiirinin yeniden yazılmasıyla yeni bir çığır açılıyor. Şiir, Inge’ye göre o tarihe kadar, “Muhtemel olarak en özgün ve görsel olarak en çarpıcı uyarlama. “The Raven”a kelimesi kelimesine sadık kalınan şiir, Corben tarafından bir anlatıya yerleştirilmiştir ve bu nedenle eser hikâye biçiminde sunulmuştur. Corben’in çalışmalarına benzer yeniden anlatımlar, ancak 1990’larda daha fazla ilgi görmeye başladı.
Poe’nun karakter olarak varlığı, çizgi roman uyarlamalarının üzerinde durulması gereken sonuçlarındandır. Bir nevi, ‘’ parodinin postmodern şiirselliği ‘’ olarak görülmelidir. Poe bir karakter olduğunda, sanat tarzı genellikle karikatürize edilmiş ve “karikatürvari” veya grotesk olarak görünmektedir. Bu da, Poe’nun çizgi romanlarda aranan görsel unsur olmasının nedenlerden biridir. ‘’
Ancak , bir neden daha var. Ana González-Rivas ( Madrid Özerk Üniv. Öğr. Görevlisi ) ve Prof. Francisco Saez de Adana’nın ( Madrid Alcala Üniv.’ de Profesör ) birlikte yazdıkları ‘’ Hayali Yaşamlar ‘’ başlıklı makalelerinde bu nedeni şöyle belirtiyorlar.
‘’ On dokuzuncu yüzyılın sonunda Fransız yazar Marcel Schwob, Jorge Luis Borges’in tanımladığı ‘hayali yaşam’ kavramını ortaya attı. Borges’e göre bu türde ‘kahramanlar gerçektir; olgular muhteşem ve bazen fantastik olabilir. Bu kavramın ardından çizgi romanda, kurgu ve gerçekliğin karıştığı yeni fanteziler yaratmak için edebi yazarların ve tarihi figürlerin yaşamlarına da başvurulmuştur. Bu bağlamda, Amerikalı yazar Edgar Alan Poe, yalnızca hayatı ve çalışmaları açısından değil, aynı zamanda kendi kısa öykülerinin kahramanı veya yenilerinin beklenmedik kahramanı olduğu, uydurma biyografilerdeki karakter olarak da ilgi çekmiştir !!”
Poe’nun çizgi romanlarla ilgisini konu edinen sergilerden sonuncusu 2023 yılında 2 – 8 Ekim tarihleri arasında Westminister Hall’de oldu.
Serginin duyurusu şöyle yapılmış ;
‘’ Çizgi romanların ürkütücü derecede güzel ortamı aracılığıyla Poe’nun ürpertici dünyasına dalın. Korku ve gerilim hikayelerinin, kalbinizin hızla atmasını ve kanınızın donmasını sağlayacak, ürkütücü çizimler ve ürkütücü diyaloglarla hayata geçirilmesine tanık olun. Poe’nun eserlerinin nadir ve koleksiyonluk baskılarını ve klasik hikayelerine kendi benzersiz yorumlarını katan, yetenekli çağdaş sanatçıların yeni yorumlarını keşfedin. ‘’
Bu sergi, Poe‘nun hayatını ve eserlerini içeren bir asırdan fazla çizgi roman sanatına ve illüstrasyonlarına ev sahipliği yapıyor.. Poe’nun dehasının karanlık ve gizemli tarafı hayata geçirilirken sergilenen çizgi romanların çeşitliliğine ve yaratıcılığına hayran kalacaksınız. Sergide canlı rehber ve etkileşimli bir ses/mobil uygulama yer alıyor. ‘’
Ayrıca bir başka sergi daha, aynı yerde yapılmış ;
Poe Ölüm Sergisi
Etkileşimli bir sanat enstalasyonunda, Poe’nun bedeni ve tabutu, Poe’nun son yolculuğuna uğurlandığı karanlık ve kasvetli günün yeniden canlandırılmasıyla sergilenecek. Poe’nun mirasına musallat olan çeşitli komploları gezebilir, giydiği kıyafetlerin gizemli ölümüne dair ipuçları sunduğunu öğrenebilir, korku ve gizem ustası için özel bir mum ışığındaki nöbetle saygılarınızı sunabilirsiniz.
Sergi duyurusunun altında bir de not bulunuyor.
NOT: Ölüm ve cenaze görüntüleri (açık tabuttaki bir ceset dahil) küçük çocuklar için uygun olmayabilir. İzleyicinin takdirine bağlıdır.
Bu yazının odak noktası olan Noir Poe’ya geçmeden önce, yazarla ilgili son yıllardaki çizgi roman yayınlarından örneklere bakalım.
Yukarıda Boom yayınevinin 2009 ve 2017 tarihli yayınlarının kapakları görülüyor. Poe’nun eserlerinin uyarlamalarını kısa hikaye derlemeleri olarak, farklı sanatçılar tarafından okura sunan iki seriden daha bahsetmek yerinde olur, diye düşünüyorum.
2018 yılından itibaren yayınlanan 6 sayının oluşturduğu ( 192 sayfalık ) ‘’ Edgar Allan Poe’s Snifter of Terror ‘’ ile 2020 yılından itibaren yayınlanan, yine 6 sayılık ‘’ Edgar Allan Poe’s Snifter of Blood ‘’ serileri, hem içerik hem de grafik olarak dikkat çeken yayınlar oldular. ( * )
Noir Poe ( ** )
Yazımın bu bölümünde , Poe resimlerinin ön planda olduğu bir seriyi ele alacağız.
Yukarıda, seriden rastgele paneller görülüyor.
İlgi çekici karelerle dolu çalışma için nette şu tanım yapılmış ;
‘’ Edgar Allan Poe’dan esinlenerek hazırlanan, Tim Zajac’ın yazıp yapımcılığını üstlendiği, Graham Sisk’in çizimleriyle hazırlanan cinayet, delilik ve kargaşa temalı grafik bir antoloji.’’ Ancak, bazı bölümlerde senaryoya ve çizimlere farklı sanatçılar katkıda bulunmuşlar.
Tim Zajac ( Senaryo Yazarı )
Yayının yazarı ve yayıncısı Tim Zajac, projeyi şöyle açıklamış İ
1940’lar ve 1950’lerin klasik noir döneminin birçok filmi, onlarca yıl önce başlayan ucuz roman akımından ilham almıştı. O hikayelerde aynı şeyi yapıyorlardı, dünyadaki gri tonlarını, genellikle yüzeyin hemen altında olan pek de hoş olmayan şeyleri araştırıyorlardı. Bu edebi gelenek Poe’ya kadar uzanıyor. O, deyim yerindeyse karanlığa yönelen ilk önemli Amerikan edebiyatı adamıydı. Yani bu anlamda, Poe’dan noir’a uzanan bir ortak çizgimiz var. Ve bunu anladığımda, kafam hemen Poe’nun bu şekilde nasıl uyarlanabileceğini düşünmeye başladı. Graham Sisk’le Craigslist aracılığıyla tanıştım.
Sisk’in çalışmalarından bazıları , Poe Noir’ın neye benzemesi gerektiğini bildiğim çizgideydi, bu yüzden ona ulaşmak zorundaydım. Birkaç e-posta ve telefon görüşmesi anlaştığımızı kanıtladı . Sanat stillerini ve varyasyonlarını gerçekten beğendim ve hatta üzerinde çalıştığım materyale nasıl yaklaşabileceğini görmek için bu gösterilerde birkaç taslak yapmasını sağladım. Zamanla onu tanıdıkça, aramızda iyi bir uyum olacağını ve birlikte çalışmanın keyifli olacağını biliyordum.
Graham Sisk ( Çizer )
Michigan’da yaşayan bir grafik sanatçısıdır. İllüstrasyon, grafik tasarım, eğitim ve resim alanındaki kapsamlı geçmişi, Sumi-e, ekspresyonist resim, çizgi roman sanatı ve noir’dan ilham alan çalışmalarını şekillendiriyor.
Pipeline, IRide Bicycle Co. ve Wyvern Games gibi müşterilerle illüstratör ve tasarımcı olarak çalışmıştır.
Wayne State Üniversitesi’nden Russel Gelvin , Sisk için ;
‘’ Şimdiye kadar çalıştığım en iyi illustratör. Belirsiz bir fikri veya tanımı ele alıp canlı ayrıntılarla hayata geçirebiliyor ‘’ tanımını yapmış .
Fazla röportaj yapmaktan kaçınan sanatçı , Zajac için yaptığı çalışmalarını , Behance. Net sitesinden duyurmuş;
‘’ Noir Poe, yazar Tim Zajac ile üzerinde çalışmaya devam ettiğim, Edgar Allen Poe’nun klasik öykülerinin Noir yorumlarını içeren bir dizi.’’
ABD’nin New Jersey eyaletindeki Centenary Üniversitesi Eğitim ve Matematik Bölümü’nde dersler veren Erica McCrystal’in açıklamaları da ilgi çekici. McCrystal, Fanbase Press firmasına katkı sağlamak için sunduğu yazısında, Poe Noir serisi için olumlu eleştirilerde bulunmuş. Yazar, uzun yorumunu şöyle noktalamış ;
‘’ Poe Noir, Poe’nun klasik öykülerine harika bir övgüdür. Bunları noir olarak uyarlamak, orijinal Gotik öykülerinin ferahlatıcı, keskin versiyonlarını oluşturmuş. Her bölüm hem yazım hem de sanat açısından cezbedici ve gerçekten tatmin edici bir okuma deneyimi sağlıyor. ‘’
Seri, 2024 Ekim Ayı içinde, Los Angeles Comic Con festivali için tanıtımı yapılan önemli eserlerden oldu.
Bu yazıda, edebiyat dünyasının önemli yazarlarından olan Poe’yu çeşitli kesimlerden kişilerin yaptığı açıklamalarla, örnek çizimler eşliğinde, geçmişten bugüne çizgi roman dünyasında gördük.
Poe Kolleksiyoncusundan İzlenimler
Son bölümde, yaklaşık 5 yıldır Poe görsellerinin koleksiyonunu yapan, profh0011 kullanıcı isimli kolleksiyonerin açıklamalarına ve koleksiyonundan rastgele seçtiğim ( özellikle 19. yy ve de 20.yy. ortaları ağırlıklı ) örneklere bakalım.
profh0011 kolleksiyonunu şöyle tanımlıyor ;
‘’ Bulabildiğim her Poe çizgi roman uyarlamasını tek bir yerde toplamaya çalışarak devasa bir Edgar Allan Poe çizgi roman blog projesi üzerinde çalışıyorum . Gittikçe daha fazla sayıda yabancı hikaye, İngilizce veya renkli olarak hiç yayınlanmamış… ta ki ben bitirene kadar. Şu anda 1880-1979 arası öğeler yayınlanmış durumda ve sürekli olarak daha fazlası ekleniyor. ‘’
Tabii ki EC Comics 1951 !!!
Görünen o ki, çizgi roman severler olarak dün ve bugün olduğu gibi yarınlarda da Poe’yu, eserlerinin uyarlamalarıyla ve çizgi roman karakteri olarak maceralarda görmeye devam edeceğiz.
NOTLAR
( * ) Poe’nun eserleriyle ilgili ‘’ Snifter of Terror ‘’ ve ‘’ Snifter of Blood ‘’ serilerine libgen sitesinden ulaşılabilir.
( ** ) Sanatçı Graham Sisk’in ‘’ Poe Noir ‘’ çalışmalarına aşağıdaki linkten ulaşılabilir.
https://grahamjamessisk.com/poe-noir-systemic-graphic-novel-illustration
Ayrıca, Poe’nun sevilen ‘’ Kuzgun ‘’ şiirinin Ülkü Tamer tarafından yapılan çevirisi için şu link kullanılabilir.
https://sub1.farmaupdate.com/siir/e/edgar_allan_poe/kuzgun.htm
YARARLANDIĞIM KAYNAKLAR
The Postmodern Poe and Hıs Re-creatıon ın Comıc Books – Jeff Williams
221 b – Sayı 09 – Edgar Alan Poe Dosyalı Sayısı
Imaginery Lives : Edgar Alan Poe as a Comic Book Character – Ana Gonzales, Francesco Saez de Adana
Büyük Yazarların Gizli Hayatları – Robert Schnakenberg
https://crimereads.com/edgar-allan-poe-science-writing-john-tresch/
https://classiccomics.org/thread/6028/edgar-allan-poe
https://fanbasepress.com/press/reviews/comics-reviews/item/8414-poe-noir-1-comic-book-review/
https://www.goodreads.com/author/3961.Alan_Moore/questions
https://digilander.libero.it/catafalco/esclusive/manfredi.htm
https://pipelineartists.com/graham-sisk/
https://collider.com/neil-gaiman-interview-american-gods-doctor-who/
https://www.heldfond.com/pages/books/8550/edgar-allan-poe/the-complete-works-of-edgar-allan-poe
ÇizgiRomantik 