Makale 34: REKLAMLAR

BAŞLANGICINDAN 1970’LERE

ÇİZGİ ÖYKÜ FORMATLI

REKLAMLAR

Hazırlayan: eankara

1975 Yılından Joe Kubert Çizimi Bir Reklam

Konumuz çizgi roman sayfalarından aşina olduğumuz görüntüleri içeren ürün reklamları. Uluslararası arenada oldukça önemli yeri olan General Electric gibi firmaların bu alandaki faaliyetlerine bakıp, tarihsel süreç içerisinde, dönemler itibariyle çizgi roman formatlı reklamlardan örnekler göreceğiz.

Pul , poster, posta, sakız kartlarının ya da daha önceki yılları göz önüne alacak olursak sigara, bisiklet , puro gibi özellikle 19.yy. yada 20. yy.’a ait Amerika ya da Avrupa kaynaklı ürünlerin reklam kartlarının, gazete, dergi reklamlarının bugün de meraklıları bulunuyor. Çizgi roman kahramanlarını gördüğümüz, çoğu bir sayfa uzunluğunda olan çizgi öykülü reklamların dün olduğu gibi bugün de meraklıları bulunuyor. Günümüzde hepsi de birer koleksiyon nesnesi durumunda. Çoğu, ilgili tüketicilerin dikkatini çekmek, talebi daha da artırmak için, bir zamanlar satılan ticari ürünlerin yanında tüketiciye sunulmuştu. Artan rekabet ortamı nedeniyle ‘’ reklam araçları ‘’nın önemi giderek arttığından, şirketler jiletten atıştırmalıklara , çeşitli ürünlerine ilgiyi çekmek için farklı yollar bulmaya çalıştılar. Bu nedenle, 20. yy. başlarından itibaren, genellikle birer sayfadan oluşan çizgi öyküler kullanılmaya başlandı.

Alper Musa Sağlık

Alper Musa Sağlık’ın ( Siirt Üniversitesi Öğretim Görevlisi ) araştırma makalesinde, dilimize Fransızca ‘’ reclame ‘’ kelimesinden geçen reklamın anlamı kapsamlı tanımlanmış; ‘’ Bir ürünün ya da hizmetin tanıtılıp, hedef kitle tarafından benimsenilmesi için çeşitli mecralara (radyo, televizyon, gazete, vb.) belli bir ücret ödenerek tanıtma faaliyeti yapma ‘’ olduğu okunuyor. Yazılı reklamın tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte British Museum’da bulunan yazılı belgeler, bu tür reklamın ilk örnekleri olarak sayılıyor. M.Ö. 3000 yılında Babillerin dükkânlarını diğer dükkânlardan ayırt edecek işaretler koydukları ve tellallarla dükkânlarını halka tanıtmaya çalıştıkları tespit edilmiş.
Kimileri reklam tarihinin başlangıcı olarak Gutenberg’in matbaayı bulmasını gösteriyorlar.( 1447 ) .

Reklam ajansı fikrinin yaratıcısı, 1630’da Paris’te bir büro kuran Theophraste Renaudot. Ama, reklam konusundaki faaliyetler yoğun olarak 19.yy.’da görülmeye başlanıyor. İlk reklam ajansının açılması 1840 yılında olsa da, modern reklamcılığın kurucusu olarak Albert Lasker ( 1880 – 1952 ) kabul ediliyor. Osmanlı topraklarında reklam faaliyetlerinin ilkleri olarak, tellalların yaptığı sözlü faaliyetler olduğu belirtilse de, yazılı uygulamalar alanında, William Churchill tarafından çıkartılan ilk yarı özel gazete Ceride-i Havadis’in ilk sayılarından itibaren ticari reklam örneklerine rastlamak mümkün. Bu Türkçe gazetede yer alan ilk reklam örneğinin Avrupa’dan getirilip Galata’da bir mağazada satılan Fransa işi duvar kağıtlarıyla ilgili olduğu belirtiliyor.

Osmanlı Reklamı

Yukarıda, Osmanlı döneminden bir gazete ilanı görülüyor. İlan, ‘’ Amerikan Ticaret-i Hariciye Şirketi’’ne ait. 1920 yılında Diken’de yayınlanmış.
Çizgi roman formatlı reklamların başlangıç noktası yine 20.yy. Bu tür reklamlar, metin yazarlarına komik diyaloglar yazmaları için bolca fırsatlar da sağlıyor. Reklam veren için çizgi roman formatı, tüketiciye ürün hakkında eğlenceli ve çok sayıda özel bilgi verme fırsatı sunuyor.

Charles Roman’ın Charles Atlas hakkında yaptığı reklamı

Charles Atlas (1892–1972) 1929’da Charles Atlas Ltd. şirketini reklamcı Charles P. Roman ile tanıştırdı. Roman, Atlas vücut geliştirme kursunu tanıtan , akılda kalıcı çizgi bandları üretti. Ancak, Roman yalnız değildi, giderek artan sayıda reklam tasarımcısı çizgi romanlar aracılığıyla müşterilere ulaştı. Satışa sunulan ürünler hakkında ilgi çekici hikayeler sunmak için ayırt edici çizgi roman karakterleri icat edildi. Medya planlamacıları reklam dolarlarını nereye ve nasıl yerleştireceklerine karar verdiklerinde, çizgi romanlar da sürecin parçası oldu.

1930’lu Yıllar

Önce, 1930’lu yıllardan örnekler görelim. Bu dönem için çizgi roman formatlı reklamların emekleme çağı diyebiliriz. Lifebuoy sabunları gibi, dönemin popüler ürünlerine ait reklamlar sadece siyah – beyaz değil, renklendirilmiş olarak da basın da yer almış.

1940’lı Yıllar

Bu dönemdeki reklamlara baktığımızda , öncelikle iki özellik göze çarpıyor.
— ) Sinema filmi reklamlarının görülmeye başlanması
— ) Ünlü çizgi roman sanatçılarının reklam alanında çalışmalarında artış
II. Dünya Savaşı sırasında milyonlarca çizgi roman denizaşırı ülkelere gönderilmiş ve askerler tarafından okunmuştur; bu muhtemelen savaştan sonraki birkaç yıl boyunca yetişkin kitlenin zevklerini şekillendirmeye yardımcı olmuş ve çizgi roman reklamlarını bir süre popüler hale getirmiştir.

RKO Pictures Şirketi 1929 – 1957

1940’lı yılların başlangıcıyla görülen, ‘’ RKO Radio Pictures Inc. ‘’ isimli Amerikan film yapım ve dağıtım şirketine ait çizgi roman formatlı reklamlar, bir hayli çekici grafik yapıya sahiplerdi.

All Capp

1949 Philip Morris Sigaraları – Lou Fine

Li’ll Abner ( bizdeki adıyla Hoş Memo ) bandları sanatçısı All Capp gibi ünlü çizerler bu alanda çalışmalar yaptı.

Lou Fine

1950 Philip Morris Sigaraları – Lou Fine

1940’ların sonuna doğru, dönemin popüler kahramanı Sam Spade (1930’da Dashiell Hammett tarafından yaratılan karakter . Ayrıca, Humphry Bogart‘ın Malta Şahini filminde canlandırdığı sert dedektif), ilk bakışta tahmin edilmesi zor bir ürünün , saç bakımı losyonunun reklamlarında çizgi roman kahramanı olarak göründü.

1950’li Yıllar

1940’ların başlarında The Saturday Evening Post veya Ladies Home Journal gibi birinci sınıf dergilerde bulunabilirken , 50’lerin başlarında Better Living veya Family Circle gibi daha ince, daha küçük ve daha ucuz dergilerde tek bir sütun olarak görülme olasılıkları daha yüksektir .

Tom Johnstone

Dönemin çizgi roman reklam sanatında çok önemli yer bulunan ‘’ Johnstone ve Cushing’’ firması elemanları, uzun yıllardır kendilerine yapabilecekleri tüm işi veren reklam ajanslarını sık sık ziyaret etmeye devam ettiler, ancak artık iş ortamı farklıydı. Çizgi roman tarzında yapılan reklamlar eskisi kadar popüler değildi, daha önemsiz yayınlarda kullanılmaya başlandılar. Sonuç olarak, 1950’lerin ortalarında reklamcılıkta çizgi roman formatı azalmaya başlamıştır.

Çizgi roman koleksiyoncuları arasında, Dell başlıkları hiçbir zaman çağdaş DC çizgi romanlarının popülaritesine ve koleksiyon değerine sahip olmadı. DC’de Superman, Batman, Green Lantern ve diğer süper kahraman ikonları varken, Dell’in 1950’lerdeki reklam alanının en büyük isimleri Tarzan ve Lone Ranger‘ın yanı sıra Woody Woodpecker ve Little Lulu gibi bir dizi çizgi film karakteriydi.

Dell şirketi Baseball sporcularını da reklamlarında kullandı.1950’den sonra çizgi roman reklamlarının statüsünün düşmesi, reklam verenlerin artık bu formatı ürünleriyle ilişkilendirmek istedikleri bir şey olarak görmediklerini gösteriyor. Çizgi romanlar artık herkes için değildi. Toplumun algısı değişiyordu. Çizgi romanlar ‘çocuk işi’ oluyordu.

1966 Chip Martin 1

1966 Chip Martin 2

1964 Chip Martin 1

1964 Chip Martin 2

1960’lı Yıllar

Bu yıllar için, dönem yayınlarından Boy Scouts dergisinin Chip Martin reklamlarından bahsetmek gerekiyor.

Bu reklamlar neredeyse her ay Tom Scheuer tarafından Eylül 1960’tan itibaren çizilmiştir. Scheuer, ünlü çizgi roman sanatçısı Neal Adams üzerindeki etkisi abartılamayacak kadar az bilinen bir sanatçıdır. 1961 ortalarında Scheuer reklamları imzalamayı bırakır ve o zamandan itibaren Adams’ın dahil olduğu düşünülmektedir.

1964 Nisan Bob Hope

Ayrıca, konumuza ilişkin reklam tipindeki yayınlarda Generel Electric firmasının ağırlığı görülmektedir. Özellikle, popüler olan Mr. Magoo’nun maceraları, tam sayfa şeklinde çizimler olarak firma reklamlarında yer alır. Tıpkı, toplumuzdaki ünlü sanatçılar ( Ajda Pekkan, Nebahat Çehre, … ) gibi yurt dışındaki dönem reklamlarında Bob Hope gibi sanatçılar, yine çizgi roman formatlı reklamlarda görülmeye başlanmıştır.

General Electric Firmasının Ç.R. Faaliyetleri

General Electric (GE) 1890 yılında Thomas Edison tarafından kurulmuştur. Dow Jones Sanayi Ortalaması’nda listelenen ilk 12 şirketten biri olan GE’nin, bugün 300.000’den fazla kişiyi istihdam ettiği ve hemen hemen her kıtada, 100’den fazla ülkede ofisi bulunduğu açıklanmaktadır.
GE genellikle cihazlarla ilişkilendirilmekle beraber, su, enerji ve sağlık gibi birçok başka sektörde de yer almaktadır.

II. Dünya Savaşı sona erdikten kısa bir süre sonra, General Electric kağıt kıtlığının ortadan kalkmasından yararlanarak bir dizi eğitim çizgi romanı üretmeye yönelmiştir.
Dizi, uzay yolculuğundan elektriğe , atomdan jet motoruna kadar , bilimsel konularda bir çok konuyu içeriyordu. Gençleri etkilemek ve onları bilime bağlamak için güçlü bir araç olarak amaçlanmışlardı. Ama başka amaçlar da bulunmaktaydı. Dönem, Nükleer enerji projelerinin ilk zamanlarıydı. Bu tür projeler hükümet ve özel sektör tarafından yalnızca bilgilendirmek için değil, aynı zamanda atom enerjisine toplum tarafından, dostça bir bakış açısı kazandırmaktı. Özellikle çocuklar, bu propaganda projesinin hedefiydi. atom enerjisine ilişkin korkuları hafifletmek esas alınmıştı. Ama, diğer taraftan GE şirketi, toplumda tanınırlığını artırmış, ürünlerine talebin artmasını sağlamak için bu kitapçıkları pazarlama aracı olarak da değerlendirmiştir.

Sonuçta, 1946-1959 yılları arasında oluşturulan bu çizgi romanlar, GE’nin ürünleri ve imajı için promosyon ürünleri olarak, okullara ve diğer stratejik satıcılara milyonlarca adet dağıtıldı. Bir kaynak 20.000.000 adet üretildiğini söylüyor. Başka bir kaynak ise 68.000.000 rakamını aktarmaktadır. Delaware’deki bir kamu hizmeti için aşağıda görülen reklam, bunların ne kadar yoğun bir şekilde desteklendiğine dair iyi bir örnek.

GE’nin maddi imkanları iyi olduğundan sonuçların , o döneme göre birinci sınıf olması şaşırtıcı değildir. Yazarlar anonimdir . Ancak, bilimsel arka plan oldukça iyi yapılmış ve görsel ve aydınlatıcı yollarla basitleştirilmiştir. Sanatçılara verilmeden önce yerinde uzmanlardan görüş alındığı ve halkla ilişkiler departmanı tarafından gözden geçirildiği tahmin edilmektedir. Basit ancak mükemmel şekilde ayrıntılı olarak nitelendirilebilir.

Adventures in Science serisi, bir dizi konu içermektedir. Adventures Into the Future (#1 1952), Engineering in Your Future (#1 1957’nin farklı başlığı), Land of Plenty (#2 1952), Network of Power (#3 1953), Adventures in Jet Power (#4 1950, 1955, 1958), Adventures Inside the Atom (#5 1948), Adventure Into the Past (#6 1949), The Story of Light (#7 1954, 1957), Adventures in Electronics (#8 1955), Electricity Around Us (#9 1953), Man Made Magic (#10 1953), Science in Your Future (#11 1956) ve Our Place in Space (#12 1959).
Bu listeleme yararlı olsa da, numaralandırma kronolojik değildir ve bu nedenle varsa gerçek seri numaralandırmasıyla muhtemelen tutarlı değildir. Ayrıca, birden fazla tarihi olan başlıkların yeniden basımlar, küçük revizyonlar veya tamamen yeni olup olmadığı da net değildir. Ek olarak, diziye eklenmesi gereken başka başlıklar da bilinmektedir:

Jet Propulsion Maceraları (1947), Uzayın Fatihleri (1961), Amerika’ya Daha Fazla Güç (1950) ve Quincy Geleceğe Bakıyor (1973). Bazı başlıkların ek basım tarihleri de vardır.

George Roussos

GE’nin çizgi romanlar için işe aldığı sanatçılardan biri de Batman‘in ünlü sanatçılarından George “Inky” Roussos‘tu . Çizgi roman sanatçısı George Roussos 1940’ların başında General Electric firması için 16 ( bazı kaynaklara göre ise 23 ) adet çizgi roman kitapçığı üretti. Broşür şeklindeki, bu kitapçıklar ülke genelindeki okullara ve Güney Amerika, Avrupa ve Hindistan’a dağıtıldı. Roussos bu çalışmalarını tamamlamak için yerel askerlik kuruluşundan uzatma aldığını açıkladı.

Mort Meskin

Bu kitapçıkların bugün için net bir listesi bulunmayıp, farklı kaynaklara göre farklı listeler bulunmasının yanında, çizimler için Roussos’un yakın arkadaşı Mort Meskin’in de adı geçmektedir. Ancak, Meskin’in çizimlerde mi, yoksa mürekkepleme konusunda mı yardımcı olduğu da net değildir.
Roussos, 1915 – 2000 yılları arasında yaşayan sanatçı, ölümüne kadar kapak provaları ve düzeltmeler üzerinde çalıştı. 90’larda bilgisayar renklendirmesi norm haline geldiğinde bile, yedek olarak elle renklendirmeye devam etti.

Çizgi romanda, GE mühendisi olan ağabeyi Ed’in yardımıyla sorunları çözmek için bilimi ve mühendisliği kullanan Johnny Powers adlı bir genç yer alıyordu. Ed, jet gücü, X-Ray görüntüleme ve atom gücü gibi konuların bilimini ve tarihini vurgulamak için deneyimlerini kullanıyordu.

Dizi boyunca GE’nin modern dünyanın neredeyse tüm hayatı kolaylaştıran teknolojilerini icat eden ve/veya geliştiren nazik, özverili bir hayırsever rolünde olduğu görülmektedir.

1950’lerde ÇR. okuyan çocuklar

İnanması güç ama, General Electric, öğrencilere ve öğretmenlere 125 milyondan fazla çizgi roman dağıtıldığını açıkladı. Öğretmenlerin tek yapması gereken çizgi romanları yazmak ve talep etmekti. Kitaplar ayrıca GE çalışanlarının haber bültenlerinde de yer aldı. Çizgi romanlar, matematik, fen ve mühendislik okumanın önemi hakkında kitapçıklar; GE’deki kariyerler hakkında kitapçıklar ve GE’nin en son icatlarını vurgulayan posterler içeren daha büyük bir eğitim kampanyasının parçasıydı.

Humair Minhas

Bu kitaplar 2013-2014 yıllarında Niskayuna High School öğrencilerinden Humair Minhas tarafından taranmıştır.

Linde Boff

GE’nin Pazarlama Direktörü, Öğrenme ve Kültür Başkan Yardımcısı Linda Boff, “Biz Thomas Edison’un oğulları ve kızlarıyız,” diyor. “Bizim görevimiz her zaman yaptığımız pazarlamanın (reklam, içerik, yaratıcılık) GE ürünlerinin kendisi kadar yenilikçi olmasını sağlamak . ‘’ diyor.
GE, bu tür çabalar sayesinde, toplumun belirli kesimlerine kendi manyetik çekim alanını yaratmıştır. Bu durum, Boff‘un “ödünç alınmış öz sermaye ve kültürel alaka” dediği şeyi sağlamıştır.
Bu çizgi romanlardan 3 örneği görelim.

Adventure into The Future :
Johnny Powers bir bilim fuarı için teneke kutudan bir türbin inşa eder. O ve arkadaşları, Johnny’nin General Electric mühendisi olan kardeşi Ed’den mühendislik kariyerleri hakkında bilgi edinirler.

Adventure into The Past :
GE mühendisi Ed Powers, yeğeni Johnny ve arkadaşı Jane’i, elektriğin günlük yaşamı nasıl değiştirdiğini keşfetmek üzere Colonial Williamsburg’a götürür.

Adventures in Jet Power :
Jet motorlu motorların geçmişini, bugününü ve olası geleceğini anlatır. Isaac Newton‘un buhar basıncıyla çalışan jet motorlu at arabası fikrinin ilginç bir hikayesini ve diyagramını içerir.
Dizi, 1940’ların sonu ve 1950’lerin başındaki çizgi roman çılgınlığında ciddi ilgi görmüştür.

1970’li Yıllar

Hostess Cake , çoğunlukla sadece Hostess olarak bilinen atıştırmalık keklerle tanınan markadır. İlk olarak ‘’ Hostess CupCake ‘’ ile 1919 yılında ortaya çıkmıştır. Ancak, bu marka 1930 yılı sonrasında, Twinkies’ler (Kremalı Dolgulu Sünger Kek ) ile daha çok tanınmıştır. Daha sonra firma, maddi açıdan güç duruma düşünce, İkonik markalarını satarak, iflas etmesine izin verilmesi için mahkemeye başvurdu. Bu durum, çizgi roman hayranlarının ilgisini çekti. Çünkü 1970’lerin ortalarında ve sonlarında çizgi romanlarda yer alan ikonik bir dizi reklam vardı. Tek sayfalık çizgi roman reklamları Marvel, DC, Harvey, Archie ve Gold Key çizgi romanlarında (ancak yalnızca Warner Brothers karakterlerini kullananlarda) yer aldı, şirketlerin karakterlerini kullandı.

Firmanın, meyvalı turtalar , kekler ve diğer atıştırmalıklar için bu çizgi roman karakterlerini reklamlarında kullanması, 1975 yılından başlayarak 7 yıl sürdü. Kötü adamların çoğu tamamen aptal olsa da, özellikle bu reklamlar için yaratılmışlardı. Bu reklamlar 1982 ortalarında sona erdiler, isimleri bir daha kullanılmadı.

Sonraki yıllarda, çizgi öykü formatlı reklamların payı, 21.yy.’a doğru gittikçe azaldı. Yukarıdaki resimlerde , 2024 yılındaki Coca Cola – Marvel firmalarının işbirliği sonuçları görülüyor. Alper Musa Sağlık’ın makalesinde çok doğru olarak değindiği gibi, günümüzde reklam mecralarının değişmeye başlamasının bir çok nedeni bulunuyor. Başlıcaları; ‘’ maliyetler, insanların dijital ortamlarda daha fazla zaman geçirmesi ve dijital reklamcılığın daha hızlı insanlara ulaşarak çift yönlü etkileşim sağlamaya olanak tanıması. ‘’ Yine de, geçmiş yıllardaki çizgi öykü olarak hazırlanan reklamlara bakmanın oldukça güzel duygular oluşturduğunu düşünüyorum, özellikle çizgi roman seven okurlar için.