HAYALET KANGASEYRO

Lal Yeni Maceralar 12. sayı
Orijinal 12. sayı

Yazar. Luigi Mignacco
Çizer. Massimo Cipriani ve Marco Fodera
Kapak. Fabio Valdambrini
İlk Yayın Tarihi. Haziran 2020
Öykü toplam 94 sayfa

Öykü: Brezilya’nın kuzeydoğusunun kurak geniş alanı olan Sertao’da adaletsizlik kol geziyor. Ama fakirlere yerdım etmek için ve tehlikedeki güzel kızları kurtarmak için, gizemli ‘Hayalet Kangaseyro’ atına binmiş dolaşıyor. Peki ama bu korkusuz kahraman kim? Ayrıca, çetesiyle birlikte Amazon nehrinde yaşayan diğer haydut neden bir radyo sanatçısını kaçırmaya kalkar? Görünüşe göre birbirinden bağımsız olaylar. Ancak böyle görünmesine rağmen Mister No olayların içinde…

Özellik: Daha önceki yazılarda bahsetmiştik; bu 14 kitaplık seri Guido Nolitta‘nın anısına adanmış kısa bir ‘ustaya saygı duruşu’ gösterisi. Aynı lafları tekrar etmemek için okurlarımıza serinin üç eski yazısını okumasını tavsiye ediyoruz. 1975 Haziran ayında yayına başlayan Mister No’nun üçüncü öyküsü Kangaseyro’ları konu alır. Seyahat etmeyi seven Nolitta’nın, Brezilya’ya zaman zaman seyahat ettiğini, hatta Mister No karakteri için bir Piper pilotundan etkilendiğini biliyoruz. Gezilerinde Sertao‘ya da uğradı ve Kangaseyro konusundan da etkilendi herhalde. Ama 50’li yıllarda oldukça ses getirmiş bir film olan ‘O Cangaceiro‘dan da çok etkilenmiş olmalı. Mignacco; Nolitta’nın sevdiği ve Mister No klasiği olmuş olan, Sertao ve Kangaseyro konusunu özellikle işlemiş.

Kimdir bu Kangaseyro‘lar, ne isterler, nerede yaşarlar. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında Kuzeydoğu Brezilya’da (Sertao) yaşayan bir tür ‘sosyal haydutluk’ yapan erkek ve kadın göçebeler. Para, yiyecek ve intikam için zengin toprak sahiplerine dehşet yaşatan insanlar. Kangaseyro (Cangaceiro) terimi, deri giysiler ve şapkalar giyen, karabinalar, revolverler, uzun ve dar bıçak taşıyan, kuzeydoğu çöllerinde yaşayan yoksul köylü gruplarını tanımlamak için kullanılıyordu. Medeni yaşama uyum sağlayamayan insanlar için kullanılan aşağılayıcı bir ifadeydi.

Sertao, Brezilya’nın iç bölgeleri veya ‘taşra‘sıdır. Kuzeydoğu Brezilya, beyaz orman anlamına gelen caatingas adı verilen çalılık bir yayla ormanıyla kaplıdır. Çünkü yapraklar kurak mevsimde dökülür, çalılar ve küçük ağaçlar kalır. Uzun ve öngörülemeyen kuraklıklar nedeniyle, Brezilya kültüründe iyi bilinen, zengin bir tarihe ve folklora sahip ekonomik olarak fakir bir bölgedir, Sertao.

19. yüzyılın ortalarında o bölgede, silahlı haydutların iki ana grubu vardı. Paralarını kim öderse onun için çalışan jagunços’lar, genellikle toprak sahiplerinin kendi aralarındaki çatışmaları için veya çiftlik işçilerini sindirmek için kullanılırdı. Diğer grup olan Kangaseyro’lar ise; en fakir nüfustan destek alıyorlardı. Bu haydutlar genellikle toplumun daha fakir kesimlerine karşı iyi davranıyor, hayır işleri yapıyor, küçük dükkan sahiplerinden normalden daha yüksek fiyatlarla mal satın alıyor ve ücretsiz eğlenceler hazırlıyordu. Buna karşılık, zenginleri soyuyor, zorla para alıyor ​​ve kaçırıp fidye alıyorlardı. Kangaseyro gruplarının, hükümet tarafından gönderilen Volante olarak bilinen polis güçlerinden kaçmalarına yardımcı olan bilgileri de halk sağlıyordu. Sertao’nun kırsal kesimlerindeki fakir insanlar genellikle paramiliter polis tarafından eziyet görüyordu ve Kangaseyro gruplarının varlığını tercih ediyorlardı.

Volante’ler, Brezilya federasyonunun her eyaletinden gelen, Kangaseyro’ları aramak ve yok etmek için gönderilen yirmi ila altmış kişilik küçük ve özel bir birliklerdi. Kangaseyro’lar, kahverengi üniformaları ve emirlere uymaları nedeniyle onlara Makako (maymun) derdi. Bazıları modern Hotchkiss makineli tüfekler taşıyordu.

Bu çetelerin en ünlüsü ise Lampiao‘nun çetesiydi. Lampiao (Yağ Lambası, çünkü Winchester tarzı tüfeği o kadar hızlı ateşleyebiliyordu ki elinde bir lamba tutuyormuş gibi görünüyordu) olarak da bilinen Virgulino Ferreira da Silva adlı bir adamdı. Bir kahramanla bir haydudun karışımı olarak görülen Lampiao, Brezilya’nın ikonlarından biri haline geldi. Bahia eyaletindeki Santa Brigida’da dolaşırken bir ayakkabıcının karısı olan Maria Alia da Silva ile tanıştı. Daha sonra Bayan Lampiao olan, Maria Bonita (kelimenin tam anlamıyla ‘Güzel Maria’) olarak tanınacaktır.

Kangaseyro Kralı olarak anılan Lampiao; 1898 yılında doğdu. 19 yaşındayken babası öldürülünce bir çeteye girdi. 1922 de çetenin başına geçti ve çeteyi büyüterek, bir kaç alt grubu olan 100 kişilik büyük bir çete haline getirdi. Bu büyük çete artık komşu eyaletlere de saldırmaya başlamıştı. Lampiao ve çetesi, sığır hırsızlığı, yağma, adam kaçırma, cinayet, işkence, yaralama ve tecavüzlerin yanı sıra yedi eyaletteki çiftliklere ve şehirlere saldırdı. 1930 da Maria Bonita çeteye katıldı ve bir çocukları oldu. 1936’da caatinga’daki günlük yaşamı Benjamin Abrahao Botto tarafından fotoğraflandı ve filme alındı.

Temmuz 1938’de çete, Lampiao’nun en güvenli saklanma yeri olan Fazenda Angicos’ta kamp kurdu. Geceydi, çok yağmur yağıyordu ve herkes çadırlarında uyuyordu. Saldırı o kadar sessiz geldi ki köpekler bile fark etmedi. Saat beş civarında Kangaseyro’lar kalktılar ve kahve içmeye hazırlanıyorlardı; alarm çaldığında artık çok geçti. Çete tamamen hazırlıksız yakalandı.

Saldırı yirmi dakika sürdü ve çok az kişi kuşatma ve ölümden kaçmayı başardı. Orada bulunan otuz dört Kangaseyro’dan on biri orada öldü. Lampiao ilk ölenlerden biriydi. Maria Bonita ciddi şekilde yaralandı. Bazı haydutlar kaçmayı başardı. Zaferden oldukça memnun olan polis, mallara el koydu ve ölüleri parçaladı. Hatta zaferin simgesi olarak Kafaları köylerde ve müzelerde sergilendi. Yazının sonunda Lampiao ile ilgili bir belgesel bulacaksınız.

Eşkıya ya da kahraman sayılan Kangaseyro’lar, Brezilya’nın kuzeydoğusuna uzun süre egemen olan silahlı ve yoksul sınıf hareketlerinden biriydi. Lampiao, Brezilya’daki bağımsız silahlı hareketler tarihindeki en büyük liderlerden biriydi. Bu grupların üyelerinin toplumun normlarını ihlal ederek sergilediği özgürlük ve bağımsızlık ruhu, Sertao ve diğer bölgelerdeki insanları yanılttı ama büyüledi. Bu Kangaseyro’ların çoğu, suçlarını meşrulaştırmak için bu sosyal adalet aracı imajını kullandı.

Limpiao’nun dışında nam salmış başka Kangaseyro’lar da vardı; Adolfo Meia-Noite, Antonio Silvino, Corisco, Diogo Figueira da Rocha (Dioguinho), Jesuíno Brilhante, Lucas da Feira, Sinho Pereira, Anasia Cauaçu bunlardan en ünlüleri.

Kangaseyro’lar kıyafetlerine çok dikkat ederdi. Zor şartlardan dolayı temiz olmasa da çok gösterişli kıyafetlerdi. Çoğu oldukça iyi dikiş dikmeyi biliyordu. Çöl topraklarında yaşarken, dikenli kuru çalıların arasında hayatta kalmak zorundaydılar. Kangaseyro’lar her türlü renkli kurdele ve metal parçalarla süslenmiş deri giysiler giyiyordu. Üzerine para ve diğer metal parçaları dikilmiş dekoratif deri eldivenler de kullanıyorlardı. İpek eşarplar, Bornai adı verilen ve vücuda çaprazlama takılan renkli omuz çantası seti, alüminyum su mataralarını kaplayan kumaş keseleri de renkli desenler süslüyordu.

Yerel kıyafetin uyarlanmasının en çarpıcı örneği Kangaseyro şapkasıdır. Geleneksel deri şapkanın bir çeşidi olan, başın önünde ve arkasında yukarı doğru kıvrılmış bir siperliği olan kubbe şeklinde bir şapka. Kangaseyro versiyonunda ise on beş/yirmi cm daha uzun, abartılı siperlikler vardır. Yarım ay şeklindeki şapka, Kangaseyro’ların en dikkat çekici özelliği ve bir kimlik işareti haline geldi; öyle ki bir haydut fark edilmek istemediğinde hemen şapkasını çıkartıyordu. Şapkalara ve diğer eşyalara, özlem, aşk, anne sevgisi, anı ve dostluk sözlerinin yazılı olduğu metal jetonlar iliştirilirdi.

Yazının başında; Nolitta’nın ‘O Cangaceiro’ filminden çok etkilenmiş olduğunu söylemiştik. Film ilk örneklerden biri. Amerikan western filmlerinden esinlenerek çekilen (ama kültürel bütünlüğünden hiçbir şey kaybetmeyen) bir Brezilya filmi. Çetesinin kaçırdığı küçük bir kasaba okulunun öğretmenine aşık olan Kangaseyro Teodoro‘nun hikayesini konu alıyor. Yayınlanmasının ardından ulusal ve uluslararası başarı elde etti ve 1953 Cannes Film Festivali’nde Macera Filmi Ödülü de dahil olmak üzere birçok ödül kazandı. Her ne kadar Kangaseyro konusunu basite indirgeyerek tasvir etmesi, western karakterlerini kullanması (Meksikalı haydudun yerini Kangaseyro alır) ve Amerikan sinemasının senaryosunu, tekniğini ve estetiğini taklit etmesi yanlış olsa da, tarihsel bir öneme sahiptir.

Bir diğer kayda değer film ise 2011 yapımı Corisco E Dada; tarihin en ünlü ikinci Kangaseyro çiftinin gidişatının bu dokunaklı kronolojik anlatımı, konunun doğasında olan şiddeti ele alırken, saflığı ve ciddiyeti ile dikkat çekiyor. Birde iyi bir belgesel var; yine 2011 yapımı Os Ultimos Cangaceiros. Lampiao’nun çetesinin iki eski üyesi, 70 yıl boyunca takma adlarla yaşadıktan sonra bulunur. O andan itibaren Durvinha ve Moreno, yaşadıklarını en ince ayrıntısına kadar anlatıyor. Film daha sonra ikilinin yetmiş yıllık sırrının ortaya çıkmasının ardından nasıl karşılandıklarını izliyor. Ve Brezilya’da Kangaseyro olgusuna bakışın nasıl değiştiğini analiz ediyor. Film, uzmanların ve diğer eski haydutların yanı sıra değerli arşiv görsellerini de içeriyor. Uzatmamak için sadece isimlerini yazacağımız kaydadeğer filmler de şunlar. Lampiao, o Rei do Cangaço-1963 (Kangaseyro Kralı, Lampiao). O Ultimo Dia de Lampio-1975 (Lampiao’nun Son Günü). Yazının sonuna O Cangaceiro filminin You Tube versiyonunu koyacağız. Filmin Portekizce alt yazısı var. O yüzden çok iyi olmasa da, Türkçe alt yazı haline getirilebiliyor.

Kangaseyro teması tabii ki edebiyat eserlerine de konu oldu. Ülkemizde de nerede ise bütün kitapları basılmış dünya çapında önemli bir yazar olan Jorge Amado, 1912 yılında Bahia‘da doğdu. Bahia, Sertao’nun bir kısmını da içine alan eyalet. Amado, Kangaseyro’ların etkilerini ve hikayelerini bilen bir yazar olduğu için, bu olguyu işlememesi mümkün değildi. Hatta Kızgın Toprak ve Kum Kaptanları romanlarında bu temayı işler. Ama Jorge Amado‘nun başına, Kum Kaptanları kitabını yazınca enteresan bir olay gelir.

Lampiao‘nun çetesinin en genç üyesi olan ‘Volta Seca’, 11 yaşında Kangaseyro olur. Yaklaşık dört yıl boyunca Lampiao’nun çetesinde kalacak olan Volta Seca, korkusuz ve şiddet yanlısı bir çocuk olarak biliniyordu. Jorge Amado’nun Kum Kaptanları romanında ikincil bir karakter olarak isminin geçmesinden rahatsız olur ve yazara, çalıştığı gazeteyi yutturacağını söyler. Kitaptaki karakterizasyonunu okumuştu ve rolünü beğenmemişti. Yanlış anlaşılmasın; derdi niçin benden bahsettin? değildi. Amado’nun kendisini daha az vahşi ve ikincil rolde göstermesine kızmıştı. Volta Seca 3 kez tutuklandı ancak ilk ikisinde kaçtı. Üçüncüsünde 145 yıl hapis cezasına çarptırıldı, cezası 30’a, ardından 20 yıla indirildi. 1954’de aftan yararlanarak hapisten çıktı. Daha sonra Jorge Amado ile görüştü ancak tehdidinin aksine yazarla samimi bir görüşme yaptı.

Kangaseyro, ÇizgiRoman dünyasında da bolca işlendi. Ama iki usta sanatçının kitabından özellikle bahsetmeliyiz. Hugo Pratt ve Carlo Ambrosini. Hugo Pratt, Corto Maltese ile bütün dünyada ÇR meraklılarının gönlünü feth etmiş bir sanatçı. Hugo Pratt‘ın 1978 yılında yazıp çizdiği; Bir Adam Bir Macera serisinde yayınlanan, L’uomo del Sertao (Sertao’lu adam) ses getirmiş bir öykü. Yüzbaşı Corisco’nun konu edildiği 48 sayfalık bir öykü.

Carlo Ambrosini ise, Napoleone serisinin yaratıcısı, serinin 42 öyküsünün senaristi ve çizeri. Ayrıca; 27 Dylan Dog, 8 Ken Parker, 1 Tex ve 34 farklı öykü resimledi. Carlo Ambrosini’nin yazıp çizdiği; Napoleone serisinin 17. kitabı olan Il predone (Akıncı) 2000 yılında çıktı ve 94 sayfa. Napolyon’un, Kangaseyro Barabbas’ın hayaleti ile olan ilişkisini anlatır.

Bu kadar Kangaseyro muhabbetinden sonra gelelim bu öyküye. Mignacco usta yazmış, Massimo Cipriani ve Marco Fodera çizmiş. Bu üç usta ile ilgili bilgileri daha önce ki incelemede vermiştik. Hayalet Kangaseyro macerası, öykü içinde öykü. Bir radyo tiyatrosu kahramanı olan Hayalet Kangaseyro‘nun gerçek hayat ile buluştuğu öykü. Hatta Kangaseyro’yu Mister No oynuyor. Spoiler vermemek için burada keselim.

Mister No‘nun Hayalet Kangaseyro hariç, beş adet Kangaseyro öyküsü var. Basım yılarına göre bir göz atalım.

SON KANGASEYRO. İlk Yayın Tarihi. Ağustos 1975. Aylık seri 3/4 ve 5. sayı. Yazan. G. Nolitta. Çizen. F. Bignotti. Kapak. G.Ferri.
Mister No, Kuzeydoğu Brezilya’nın çöl bölgesi Sertao’da. Takma adı Yüzbaşı Curisco olan Raimundo Texeira, toprak sahibi Albay Fonseca’ya karşı isyan harekatını yeniden başlatmak istemektedir. Mister No savaşın ortasında kalır. Mister No’nun 1920’lerin haydutları ya da başka bir bakışla ‘Kahramanları’ olan Kangaseyro’lardan yana olduğu konusunda hiçbir şüphemiz yok. Bu öykünün incelemesi Bloğumuzda bulunmaktadır. Linklerde bulacaksınız. Nolitta bu ilk Kangaseyro öyküsünde, bize konu ile ilgili ilk ipuçlarını veriyor. Hatta, ölümcül Brezilya boksu Kapoeira  konusunu da işliyor.

SERTAO KRALI: İlk Yayın Tarihi. temmuz 1988. Speciale (Özel) 3. sayı. Yazan. G. Nolitta. Çizen. R. Diso. Kapak. R. Diso.
Mister No, Bahia’ya gelir. Ve, Son Kangaseyro macerasında tanıştığı, ama daha sonra aşk macerası yaşadığı, Jerry’nin başını belaya sokma alışkanlığını kaybetmemiş olan güzel Miranda’yı yeniden görür. Miranda’nın nişanlısı Helio, Kangaseyro efsanesinin en büyük ismi, efsanevi Sertao Kralı Lampiao’nun kafasını müzeden çalar. Yeni Sertao eyaletini kurmak isteyen Albay Guimaraes liderliğindeki ayrılıkçı bir örgütle temas halindedir ve kafayı Albaya satmaya çalışır. Bu arada Miranda kaçırılır ve haliyle Mister No olayların içindedir. Özel (Speciale) serinin ilk 13 sayısında kitap ekleri veriliyordu italya’da. Bu ekler türkçe baskılarda verilmedi. Bunlar öykünün konusu ile ilgili açıklayıcı bir tür rehberlerdi. Özel 3’ün kitapçığının ismi; Kangaseyro Rehberi. Bu rehberde ilk Kangaseyro, Kangaseyro’lar ve Lampiao ile ilgili bilgiler var.

İNTİKAM (CAPİTAN VENDETTA): İlk Yayın Tarihi. Ocak 1994. Almanacco (Almanak) 1994. Yazan. M. Boselli. Çizen. F. Civitelli. Kapak. R. Diso.
Mister No ve güzel müşterisi Luz’un seyahati sırasında uçak bozulur ve Jerry, Jeromoabo köyünün yakınlarına zorunlu iniş yapar. Birkaç saat sonra kasabaya başka ziyaretçiler de gelir: Bunlar Jeromoabo’yu ele geçiren Kangaseyro’lardır. Reislerinin lakabı, Yüzbaşı Vandetta’dır (İntikam), çünkü yıllar önce polis tarafından öldürülen, babası’nın intikamını almak istemektedir. Umutsuz bir durum gibi görünüyor, ancak Mister No, beklenmedik bir müttefik sayesinde onları yenmeyi başaracak.

SERTAO ASİLERİ: İlk Yayın Tarihi. Mart/Nisan 1999. Aylık seri 286/287. sayı. Yazan. L. Mignacco. Çizen. O. Suarez. Kapak. R. Diso.
Salvador de Bahia. Brezilya’nın kalbinde Mister No, Kapoeira okulunun karizmatik ustası Master Zulu ve onun büyüleyici öğrencisi Margarida ile tanışır. Zulu, toprak sahiplerine karşı haklı bir öfkeyi cinayet deliliğine dönüştüren gizemli Zumbí’ye karşı çıkıyor. Mister No’nun eski arkadaşı/sevgilisi Miranda sonunda hayatının erkeğini buldu mu? Öyle görünüyor. Zengin toprak sahibi Lincoln Terreiro da Sousa ile evlenmiş ve hep beraber, Lincoln’ün çiftliğine giderler. Ancak büyük toprak sahipleriyle savaşan isyancılar Miranda’yı kaçırır. Evet Mister No eski dostunu kurtarmak için her şeyi yapacaktır.

SERTAO’DA ÖLÜM: İlk Yayın Tarihi. Mayıs 2008. Speciale (Özel) 18. sayı. Yazan. M. Masiero. Çizen. D ve S. Di Vitto. Kapak. R. Diso.
Sertao: Neredeyse hiçbir şeyin yetişmediği ama kendi içinde şiddet tohumlarını filizleyen bir ülke. Mister No, Salvador de Bahia’da partiyle geçen bir gecenin ardından bir kez daha Brezilya’nın Kuzeydoğusuna ayak basıyor. Ve kendisini, intikam peşinde koşan iki rakip ailenin çapraz ateşinde buluyor. Guimara’lar ve Duarte’ler gururlu ve trajik bir izolasyon içinde yaşıyorlar. Bu da onların yaşadığı yeri, yalnızca çılgın şeref kurallarıyla bezenmiş bir tür kanunsuz ülke haline getiriyor: Kan, kan ister! Bu öyküde, Kangaseyro’lar yok. Ama Sertao’nun sert dünyasını izliyoruz. Bu öyküde dikkatimizi çeken birşey var. Yukarda adını andığımız büyük usta Jorge Amado’nun Kızgın Toprak isimli kitabını görürüz. Tabii ki Mister No’nun elinde.

Kangaseyro fırtınasından Zagor da etkilendi tabii ki. 5 adet Mister No macerasının sonuncusu olan Sertao’da Ölüm kitabından 5 yıl sonra, Bos’ usta yazmış senaryoyu.
ZAGOR; SERTAO: İlk Yayın Tarihi. Mart/Nisan 2013. Aylık seri 573/574. sayı. Yazan. M. Boselli. Çizen. P. Bisi. Kapak. G. Ferri.
Sertao’nun labirent benzeri çalılıklarında, pusular ve aralıksız kurşun sesleri arasında entrikalar, ihanetler ve ters yüzlerle dolu bir düğüm. Macera, Zagor ve arkadaşlarının üzerine doğru yaklaşıyor. Zagor, Çiko, Lobo ve Kismeth kendilerini savaşan iki grubun ortasında bulurlar. Baltalı İlah, silahlarını hem askerlere hem de Kangaseyro’lara karşı çevirir. Askerler ve Kangaseyro’lar arasındaki gerilla savaşının ortasında kalan dostlarımız, ayrıca kimliği bilinmeyen düşmanlar tarafından kaçırılan Kismeth’i bulmalıdır.

Kişiler: Jeronimo Dragao (Hayalet Kangaseyro), Çavuş Ferreira, Humbert Vegas, Joao Mario Camacho, Julia, Tamirci Marcelo, Dona İrena, Ze Santo, Makako, Dona Floriano, Albay Malagra, Helena, Lucia Bonita, Preguiça.
Mekanlar: Sertao, Amazon.