DOKTORA TEZİ OLAN BİR ÇİZGİ ROMAN
KARMAŞIK, GÜZEL, ÇILGIN BİR MEDİTASYON
UNFLATTENING ( DÜZLEŞTİRME )
Hazırlayan: eankara
84 yaşında hayata veda eden ünlü düşünür ve yazar Umberto Eco çizgi romanlarla ilgili bir çok makale kaleme almıştı. Eco şu ünlü sözüyle çizgi romanın , ne denli önemli olduğunu belirtmişti; “Eğlenmek istiyorsam Hegel okurum, kendimi adamak istersem Corto Maltese okurum” !! Nitekim, kendisi İtalya’daki Lucca Çizgi Roman Fuarı’nın organizatörlerinden biriydi.
Çizgi roman , bu sanatı seven hayranlarının dışında, sadece ünlü entelektüellerin ilgi alanı olarak düşünülmemeli. Bu sanat dalı, bugüne kadar bir çok ciddi araştırma konusu olmuş , akademik tez çalışmalarına dahil olarak yüksek öğrenim hayatında yerini almıştır. Örneğin, Yüksek Öğrenim Kurulu Başkanlığınca açıklanan sonuçlara göre ülkemizde, 2024 yılı Mayıs Ayı itibariyle 124 adet ‘’ Çizgi Roman ‘’ konusuyla ilgili tez çalışması onay görmüş. Tezlerden en yenisi, içinde bulunduğumuz 2024 yılına ait. Akdeniz Üniversitesi’nden Ayça Coşkuner’in bu tezinin uzun bir başlığı var;
Çizgi romanlarda Müslüman kadın süper kahraman temsilinin toplumsal cinsiyet ve oryantalizm bağlamında incelenmesi: ABD ve Müslüman ülkelerde yayınlanan çizgi romanlar arasında karşılaştırma (Tez danışmanı : Prof. Dr. Figen EBREN)
Geçmişte netten akademik tez çalışmalarının bazılarını az da olsa görmüştük. Ancak , bu kez göreceğimiz tez farklı özelliğe sahip , uzun çalışmalardan sonra hazırlanmış çizgi romanın kendisi ‘’ Doktora Tezi ‘’ !!
‘’ Unflattening ‘’ isimli çizgi roman, Harvard University Press tarafından 2015 yılında yayımlandı. ‘’ Çizgi Romanları Anlamak ve Yapmak ‘’ isimli kitabın yazarı Scott McCloud , Sousanis’in bu kitabı hakkında güzel bir tanım ortaya koymuş ;
‘’ Güneşin altındaki hemen her şey üzerine karmaşık, güzel ve çılgın bir meditasyon ; benzersiz ve canlandırıcı bir okuma. ‘’
Çizgi romansever okurların, böylesi dünyaca büyük prestije sahip üniversitenin yayınları arasında ‘’çizgi roman’’ın yer aldığını görünce meraklarının daha da arttığını düşünüyorum.
Nitekim eser, Amerikan Yayıncılar Birliği PROSE Beşeri Bilimlerde Mükemmeliyet Ödülü’ne aday gösterilen ilk çizgi roman oldu.
Kitap, 2016 Amerikan Yayıncılar Birliği Beşeri Bilimler Akademik Mükemmellik ödülünü, 2016 Lynd Ward En İyi Çizgi Roman ödülünü kazandı ve 2016 Eisner Ödülü’ne aday gösterildi. Unflattening , New York Times , The Paris Review , LA Review of Books , Chronicle of Higher Education , New Statesman gibi önemli yayın organlarında yer aldı ve çok sayıda eleştirmen tarafından 2015’in en iyi çizgi romanı seçildi. Kitap, hem konusu hem de biçimiyle, öğretme ve öğrenme için görsel düşünmenin önemini savunuyor ve akademik ortamlarda geleneksel olarak bulunan öğrenme biçimlerinin tümüne meydan okuyor. Kitabın yazarı ve çizeri Nick Sousanis, Columbia Üniversitesi’nde eğitim alanında doktorasını sürdürürken entelektüel araştırma ve öğretim birikimini çizgi romanla birleştirmiş
Nick Sousanis, kitapta ; antropoloji , astronomi, felsefe , bilim, güzel sanatlar ,… bir çok konuya değinmiş.
Sonuç olarak, daha sonra Harvard University Press tarafından yayınlanan, çizgi roman biçiminde, eleştirmenlerce beğenilen ve ödüllü bir doktora tezi olan “Unflattening” ortaya çıkmış.
Kitaptan sayfalar
Unflattening adlı kitap , The Paris Review tarafından şu şekilde tanımlandı : “Herbert Marcuse radikalizmi, Scott McCloud‘un çizgi roman destekçiliğiyle buluşuyor”.
Çizgi roman sanatçısı ve eğitimci Nick Sousanis, disiplinler arası çizgi roman çalışmaları programı geliştiriyor. Ayrıca, Calgary Üniversitesi Çizgi Roman Çalışmaları bölümünde doktora sonrası araştırma çalışmaları yapıyor. Sousanis’in Columbia Üniversitesi Öğretmenler Koleji’nde disiplinler arası çalışmalarla ilgili tezi, türünün ilk örneği .
Nick’in çalışmaları The Paris Review, The New York Times, LA Review of Books, The Chronicle of Higher Education ve Publishers Weekly’de yer aldı. Moskova’daki Kurgu Dışı Kitap Fuarı ve Microsoft Research’te kişisel sergilere konu oldu. Sousanis, Washington DC’deki Ulusal Sanat Galerisi, Stanford Üniversitesi, Harvard Üniversitesi, UCLA, Boulder, CO’daki Jaipur Edebiyat Festivali, Brooklyn Kitap Festivali gibi mekanlarda ve uluslararası alanda çizgi roman üzerine ders vermek üzere davet edildi.
Paris Review yayın organı şöyle yorum yapmış ; ‘’ Sousanis, insan deneyiminin çok boyutlu, çok katmanlı bütünlüğünü yakalamak için sözlü anlatımın tek başına zayıf bir araç olduğuna inanıyor. (…) Önemli olan bir resmin bin kelimeye bedel olması değil, daha ziyade bir resmin kelimelerle ifade edilemeyecek kavramlara bedel olmasıdır. Ve Sousanis iddiasını kanıtlamak amacıyla bunu çizdi. ‘’
Çok katmanlı , yazı ve çizimlerin oldukça değişik tarzda anlatım yolu seçen Sousanis’in çalışmaları için, hem kendisinin hem de farklı topluluklardan okurların yorumlarına bakalım.
Nick Sousanis’in Açıklamaları
‘’ İlk zamanlar eşim sayfalarımdan birini gördü ve – Daha önce böyle bir sayfa görmemiştim – dedi. ‘’
‘’ Örneğin, 45. sayfayı James Joyce’un Ulysses’ine saygı duruşu niteliğinde yaptım. Lisede okuduğumdan beri bir şekilde çizgi roman şeklinde yaklaşmak istediğim kitaptı. Bir süre önce komik “Bibliyografim”de bunun tek bir panelini yapmıştım. Referans verdiğim pasajın düşüncelerim üzerinde muazzam bir etkisi oldu. Esasen Joyce, bir su musluğunu açmak gibi basit bir eylemin ardındaki birbirine bağlı tüm unsurları detaylandırıyor; bu, en azından benim görüşüme göre, en sıradan eylemin bile ne kadar güzel karmaşık olabileceğine işaret ediyor. Bu sayfanın yer aldığı ikinci bölümümün teması, iki veya daha fazla gözle (paralaks) baktığımızda anlama açısından ne kazandığımızdır ve burada Joyce’un bunu edebiyatta anlatım seslerini değiştirerek ve yazarak nasıl yaptığını tartışmak istedim. ‘’
‘’ Bu sayfa çok modluluğu, yani iletişim kanalının ayrılmaz bileşenleri olan görüntü, eylem, jest, renk vb. şeyleri ele alıyor. Daha önce de söylediğim gibi, kendi yaklaşımımda benim için en zor şeylerden biri, ulaştığım konsepti somutlaştırmak için ne çizeceğimi bulmaktır. ( Yukarıdaki resimlerden solda , çalışmanın ilk taslaklarından biri görülüyor. ) Burada başlangıçta çizime omletle başladım! Çok açık görünüyor; bir omlet, tüm bu farklı unsurların bir bütün halinde bir araya getirilmesine rağmen yine de kendine özgü tatlarını, dokularını ve ne varsa onu koruyor. Ortasında bir tavada omlet bulunan ve her bir parçayı içeren küçük panellerden oluşan kare bir halkayla çevrelenmiş bir plan taslağı çizmiştim. Bunun o kadar da kötü bir fikir olduğundan emin değilim ama görsel olarak kelimenin tam anlamıyla etkileyici değildi. Bir illüstrasyon için işe yarayabilirdi. Ancak benim görüşüme göre çizgi roman sayfası sizi bu sayfanın içinden geçirmeye ve belki de biraz daha geri dönmeye yönlendirmeli ve bu statikti. ‘’
Paris Review’in ‘’ Kitap üzerinde çalışırken, hazırlık sürecinde nasıl tepkiler aldınız? ‘’ sorusuna , sanatçı şu cevabı vermiş ;
‘’ Bana sık sık kitabı bu şekilde yapmak için mücadele etmem gerekip gerekmediği soruldu, gerçekten de yapmadım. Karşılaştığım tek tepki (aslında bu bir tepki değildi) teklif duruşmasındaydı ve grup şöyle dedi: Bir önlem almanız ve bunu açıklayacak bir metin bölümüne sahip olmanız gerektiğini düşünmüyor musunuz? Dedim ki, Hayır, bu ya kendine ait bir şey ya da değil. Bunu yaparken kısa çizgi romanlar basıp konferanslarda ya da tanıştığım herkese dağıtırdım.’’
Sousanis’in çeşitli yayın organlarına yaptığı diğer açıklamalara bakalım.
‘’ Sadece şunu söyleyebilirim: Bu benim yaptığım çizgi roman. Bunu yapmaktan gerçekten hoşlandım çünkü asıl amaç buydu; çizgi roman yapmak, insanlara burs sağlamak. İspanyol Harlem’inde yaşadım ve adamlar vardı – nerede yaşadıklarını bilmiyorum ama bütün gün benim verandamda takılırlardı – ve onlara çizgi romanlarımı verdim. İçlerinden birine ne düşündüğünü sordum ve şöyle dedi: Evet, bu tamamen bizim olayları nasıl algıladığımızla ilgili . Bu adamların, paralarını nasıl kazandıklarını biliyordum ve okula gitmiyorlardı, ama anladılar. Ve o kadar heyecanlandım ki, istediğim okuyucu buydu ! Üniversite eğitimi almış birinin de okuyabilmesi harika bir şey, ama bu adamların bunu okuyup düşündüklerinden daha akıllı olduklarını fark etmeleri, harika bir şey.’’
‘’ Çizgi roman dersleri veriyorum ve çalışmalarımın çoğu sınıftaki keşiflerimin sonucunda ortaya çıktı. Öğrencilerle çizgi romanların eğitim ortamlarında nasıl kullanılacağı konusunda çalışıyorum . Dolayısıyla, çizgi romanların görsel biçiminin, onları yalnızca metinden oluşan bir engel oluşturacak şekilde erişilebilir kıldığını açıkça biliyoruz. Çizgi romanlar karmaşık konuların “hafif” versiyonu olarak kullanılabilir – bu bir yaklaşımdır, ancak aynı zamanda sadece metinle yapabileceğinizden daha karmaşık bir şekilde olaylara ulaşmak için de kullanılabilirler. Biz son derece görsel yaratıklarız; beynimizin büyük bir kısmı görsel girdiyi işlemeye ayrılmıştır; dünyayı her an muazzam hızlarda işliyoruz. ‘’
‘’ Scott McCloud’un Understanding Comics (Çizgi Romanları Anlamak) kitabı, çizgi romanlarla ilgili ufuk açıcı bir çalışmadır ve onun devamı olan Making Comics harikadır. Çizgi roman çalışmaları konusunda McCloud’un ötesinde, farklı yönlere giden ve kişinin biçim anlayışını büyük ölçüde genişleten bir sürü önemli bilim insanı var. Fransız bilim adamı Thierry Groensteen’in çalışmaları akla geliyor, birçok kitabı İngilizce’ye çevrildi. Okunmaları McCloud’unkinden daha zordur ama buna değer. ‘’
‘’ Karikatürist Lynda Barry’nin çizgi roman ve çizim öğretmeye yönelik çalışmalarını da şiddetle tavsiye ederim . Daha önceki Wisconsin Üniversitesi’nde çizmeyi bilmeyenler için çizgi roman/çizim dersi vermesini konu alan daha yeni Ders Programı. Jessica Abel ve Matt Madden’in Çizim Sözleri ve Resim Yazma kitabı çizgi roman yapmak için harika bir kaynaktır.’’
‘’ Alan Moore’u incelemek bu sorunu çözmemde bana yardımcı oldu. Eşi Melinda Gebbie ile birlikte “This is Information” adında altı sayfalık bir çizgi roman yaptı ama hepsi görsel-sözlü metafordan ibaret. Bir anlatı var ama bu bir hikaye değil; görüntüye ne yapması gerektiğini söyleyen metindir ve biçim her şeyden daha önemlidir.’’
‘’ Kurslarım için, ilginç şeyler yapan sanatçıların her türlü sayfa örneklerini topluyorum. David B.’nin Epileptic kitabından bir sayfa , sonra Gregory Benton’ın muhteşem B+F’sindeki olağanüstü kompozisyon! Panellerin yapısının yanı sıra, manzarayı ve panelleri kıran Hayalet Köpeği de bu harika sekans boyunca bize rehberlik etmesi için kullanıyorum. ‘’
‘’ Çizgi roman dışı konularda Ulysses’in yanı sıra Zen ve Motosiklet Bakım Sanatı ve Doug Hofstadter’in Gödel, Escher, Bach ve James Burke’ün Pinball Etkisi ve Bağlantıları da vardı. Burke tarihe muazzam bir bakış açısı getiriyor. Unflattening’de düşündüğüm kadar çok ara bölüm yapmadım ama sanırım Gödel, Escher ve Bach’taki en sevdiğim bölümler kaplumbağa ve tavşanla ya da Aşil’le olan ara bölümler – onun felsefeden bahsettiği tüm bölümler ama okuyabilirsiniz. ‘’
Kitap Hakkında Çeşitli Kişilerin Yorumları
Steven Herb’in Yorumu ( Pensilvanya Kitap Merkezi direktörü ) ‘’ Bir doktora komitesini bir çizgi romanı tez olarak kabul etmeye ikna etmenin takdir edilecek bir şey olarak görüyorum. Bunun yaratılması (Unflattening), insanların çizgi romanların neyle ilgili olduğuna dair büyük resmi anlamalarına yardımcı olma yönündedir. Bu cesur ve ilginç bir girişim. Nick kesinlikle harika bir adam, harika bir eğitimci ve bir çizgi roman dehası.”
Nick Sousanis’in Kendi Yorumu
‘’ Periskoplardan bakan bir sürü küçük insan var ve panellerden hepsinin birbiriyle bağlantılı olduğunu ancak hepsinin farklı bakış açılarına sahip olduğunu görebiliyorsunuz. Bütün fikir sayfada görülüyor. Şöyle diyebilirim: “Köksaplar, her şeyin birbirine bağlı olduğu ve her birinin bir bakış açısı olduğu bir şeydir” ama bu entelektüel bir kavramdan ziyade, daha çok içgüdüsel bir kavramdır veya daha sonra entelektüel bir kavram haline gelebilecek içgüdüsel bir kavramdır.
Kızımın parmaklarını kullanmayı öğrenmesini düşünüyorum. Eline bakıyor ve onu döndürüyor ve açıkça şunu düşünüyor: Bu benim elimin yaptığı şey. Vücudumuzun nasıl çalıştığını ve bu fikirler üzerinde nasıl düşündüğümüzü anlatan çizgi romanlarda ve görseller aracılığıyla, bunu bir adım kaldırıp açıklamak zorunda kalmaktan daha iyi yapabileceğimiz çok şey var. ‘’
Profesör Dr. Henri Jenkins’in Yorumu ( Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde İletişim, Gazetecilik, Sinema Sanatları ve Eğitim Bölüm Başkanı )
‘’ Önemli bir kitap olan Unflattening , gerçekçiliğin yanı sıra soyutlamayı da kullanarak, farklı düşünce tarzlarını temsil etmek için çerçevelemeyi ve sayfanın (düzensizliğini) kullanarak sürekli olarak yenilikçidir. Kelimeler ve görseller kendi adlarına konuşuyor ve kendi şartlarıyla başarılı oluyor. Okumayı bırakamadım. ‘’
Profesör Cristina L. Ruotolo’nun Yorumu (Beşeri Bilimler ve Liberal Çalışmalar Okulu Başkanı )
“Yapılan şey gerçekten önemli. Çünkü bu gelişen ve yeni alanlara giren bir form “
Damon Herd Yorumu (DCCS – Dundee Comics Creative Space Koordinatörü )
‘’ Bana göre Unflattening , düşünme şeklimizi düz metin sayfalarından uzaklaştırmak ve “öğretme ve öğrenmede görsel düşünmenin önemini” vurgulamakla ilgilidir. Sousanis bunu, Edwin A. Abbot’un Flatland ( 1884 ) eserindeki boyutların yokluğu gibi, tek düşünceli (veya tek görüşlü) dünya görüşlerine dikkat çekerek yapıyor . Sousanis daha sonra Hermes’in kanatlı sandaletlerle gökyüzüne uçması gibi, farklı bakış açıları bularak dünya görüşümüzü genişletmemizi öneriyor. Bu metafor işe yarıyor ve Sousanis tarafından Platon, Eratosthenes ve Descartes’ı ve onların çevrelerindeki dünyayı yorumlama yollarını tanıtırken, bu durum kitap boyunca genişletiliyor. ‘’
Nick Sousanis’in Diğer Çalışmaları
Son olarak, Sousanis’in Unflattening dışındaki diğer çalışmalarından örneklere bakalım.
ÇizgiRomantik 