FİLİSTİNLİ SANATÇILARDAN DİRENİŞ ÖYKÜSÜ.

ÇİZGİ ROMANLAR

Hazırlayan: eankara

Bir süredir, çizgi roman dünyasında Filistin – İsrail çatışmasını konu alan nitelikli eserler görmekteyiz. Joe Sacco’nun bölgeyi detaylı olarak gezdikten sonra yaptığı çizgi romanı , Guy Delisle’nin Kudüs’ü , Michelle Sayles’in Filistin Hikayesi ( 45 ft. uzunluğunda sokak çizgi romanı ) ilk akla gelenler. Bu tür çizgi romanları yapan sanatçılar , bir taraftan kendi duygu dünyalarını sayfalara dökerken , diğer taraftan direniş ve dayanışma tutumlarını ortaya koyuyorlar.
Bu yazıda Filistin’le ilgili çizgi roman yapan iki önemli sanatçıyı tanıyacağız. Bu sanatçıların , yukarıda adları geçen ünlü sanatçılardan bir farkı var . Her iki sanatçı da aslen Filistinli.

Leila Abdelrazaq ve Çizgi Romanı ‘’ Baddawi ‘’ :

Aslen Filistinli olan Abdelrazaq Chicago’da doğmuş, şu an ailesiyle Detroit’te yaşıyor. Lisans eğitimini, 2015 yılında DePaul Üniversitesi’nde Tiyatro Sanatları alanında ve Arapça Çalışmaları alanında yaptı. Yüksek lisans eğitimini ise 2020 yılında Michigan Üniversitesi’nde Modern Orta Doğu ve Kuzey Afrika Çalışmaları alanında yaptı. Sanatçı, ayrıca Filistin fütürist sanatına ait araştırmalar da yapıyor.

İlk çizgi romanı olan Baddawi 2015 yılında yayınlandı. Baddawi, Ahmed adında genç bir çocuğun dünyadaki yerini bulmaya çalışmasını konu alıyor. Kuzey Lübnan’daki Baddawi adlı mülteci kampında büyüyen Ahmed, 1948’de İsrail devletini kuran savaştan sonra anayurtlarından kaçan Filistinlilerden doğan binlerce mülteci çocuktan yalnızca biri. Kitap, 2015 Filistin Kitap Ödülleri’nde kısa listeye alındı ve üç dile çevrildi. Sanatçı aynı zamanda The Opening ( 2017 ) kitabının yazarı ve illüstratörü. Çok sayıda fanzin ve kısa çizgi roman hazırlamış. Maamoul Press’in kurucu ortağı.

Abdelrazaq 2016-2019 yılları arasında baskılarını hazırladığı “Siyahi Güç için Filistinliler” ve “Siyahi Güç için Araplar” tişörtleri ile “toplumda diyalogları ve dayanışmayı ateşleme ‘’ faaliyetlerini yürütmüş. ‘’ Gelirlerin % 100’ ü ‘’ nü ilgili kuruluşlara aktararak Filistin ile ilgili direniş hareketlerine yarar sağlamaya çalışmış.

Abdelrazaq’ın, sanata bakış açısı ve çizgi romanı hakkındaki görüşleri şöyle ;
“Tarihe sanki doğal bir olguymuş, deyim yerindeyse ‘kayıtlı’ tekil bir hikayeymiş gibi yaklaşma eğilimindeyiz. Ama aslında tarihler insanların yazdığı hikayelerdir.

Filistin ve Ortadoğu ile ilgili kitaplar yayınlanıyordu, ‘ hey, bunları çizgi romana dönüştürmek ister misin? ‘ dediler. Çocukluğumdan beri çizim yapmayı seviyorum , ama nasıl çizgi roman yazılacağını gerçekten bilmiyordum. Çizgi roman yazarken özellikle anlatım ve metin tek başına hikayeyi anlatamaz, resimler ve metin birlikte olmalıdır. Bu yüzden herhangi bir retorik kullanmamaya karar verdim. Şu anda bile Gazze’de olup bitenleri haber yaparken üyelerin ölümlerini manşetlerde görüyorsunuz. . Bu insanlar öldü mü? Hayır, öldürüldüler! Açıkçası sanatımın çizgi roman olduğunu söyleyebilirim. Bu benim Filistinli kimliğimle çok ilgili. ‘

’ Baddawi’yi yazdıktan sonra insanlardan çok sayıda yorum almaya başladım ve pek çok beyazın bana Arap ve Filistin meseleleri hakkında yorum yaptığını gördüm. İnsanlar bana “neden bu konu bu kadar karmaşık? Bu konuyu anlayamıyoruz.” diyorlar. Aslında karmaşık değil ve benim için çizgi romanlar gerçekten iyi, çünkü erişilebilir durumdalar, olayları parçalı ele alıyorlar ve iddialı değiller. Belki biraz aktivist yapıda olabilirler. Çizgi romanlar için panellere çıkan tek kadın bendim. Dolayısıyla bu durumun bir avantaj olduğunu gördüm! İnstagram’da bulduğum bir grup sanatçıyla blog yaptım. Baddawi adında bir web çizgiroman serisine başladım ve sonunda kitap haline geldi. Çizgi romana başladığımda, babamın bize kamplarda büyümekle ilgili anlattığı hikayeler , anekdotlar gibi şeylerden ibaretti.

Lübnan’daki Baddawi Mülteci Kampı Üst üste yığılmış Suriye’den artan sayıda mülteci geldikçe, kamp dikey olarak genişlemeye devam ediyor.Uydurulmuş hiçbir şey yok. Kitapta yaşanan her şey babamın deneyiminin bir parçası . Bunu yapmaya devam ederken, şehir ve ülke genelindeki aktivistlerle bağlantılar kurdum. Şu anda Lübnan ve Orta Doğu’dan pek çok harika çizgi roman çıkıyor. Fas’ta, Mısır’da ve her yerde çalışıyorlar , insanların bunlardan haberi yok.’’

Harvard Üniversitesi’nde , ” İslam Dünyası Tarihi ve Kültürü ” bölümünde eğitim görmüş olan Blecker, Baddawi için şunları söylemiş ;
‘’ Abdelrazaq’ın Filistin anlatımında ve Filistin diasporasının deneyimlerinde
açıkça yer alan dinamik ve zengin görsel hikaye anlatımı, yeterince temsil edilmeyen seslerin ve bakış açılarının bir örneğini sunuyor. Yazar/sanatçı, ikinci el bir tanık olarak, geçmişi anlamak ve onu biçimlendirmek için babasının anılarına ve raporlarına dayanıyor. Abdelrazaq’ın seçtiği hikaye anlatımı aracı ve yaklaşımı, tarihsel, kültürel veya siyasi bilgilerinin derinliğine bakılmaksızın, çeşitli altyapılardan gelen okuyucular için anlaşılabilir kılıyor.’’

Diğer yorumlar şöyle ;
“Baddawi tam da türü nedeniyle gücünü ortaya koyuyor. Grafik anlatım, Abdelrazaq’ın genellikle baskın anlatılarda gözden kaçırılan bir tarihi ve şiddeti dile getirmesini sağlıyor.”– Alex Mangles, Los Angeles Review of Books

“Filistin nakışlarıyla süslenmiş, tarihin bir halısı olan Baddawi, karikatürlerin tarihi olayları haritalandırması gibi karmaşık tasarımlarla süslenmiştir… Bir çocuğun sesi kullanılarak geçmiş olayların hikayeleri yakalanmıştır.”– Noor Ahmed , Sanatçı , Yazar.

“Baddawi, çoğu zaman insan hayatından ziyade ideoloji bağlamında, sonsuz gibi görünen bir çatışmanın kişisel anlatımını sunan önemli bir hikaye.” – Publishers Weekly

“Baddawi’de Leila Abdelrazaq komik, öfkeli ve son derece insani bir büyüme hikâyesi anlatıyor. Çizimindeki cesur siyahlar, Marjane Satrapi’yi ya da efsanevi Fransız sanatçı David B’yi hatırlatıyor. Ancak o, Filistin işlemelerinden elde edilen tasarım öğeleriyle stili dönüştürüyor. Baddawi, babasının Lübnan’daki bir mülteci kampında geçirdiği çocukluğun hikayesidir. Bu aynı zamanda yerinden edilmiş yüzbinlerce Filistinlinin de hikayesidir.” – Molly Crabapple, Yazar

“Leila Abdelrazaq, güzelliği, siyaseti, mizahı, zengin Filistin geleneklerini ve tarihi dönemlerdeki günlük yaşamın insanlığını, hassas çizgileri ve güçlü kompozisyonlarında harmanlıyor.” – Ethan Heitner, Karikatürist ve illüstratör

Abdelrazaq 2015 yılında, bir konuşmasında Mahmud Derviş’in “Pasaport” adlı şiirinden alıntı yaptı ;

“Yaramı sergiliyorlar,
Fotoğraf toplamayı seven turistler için.

Mohammad Sabaaneh ve Çizgi Romanı ‘’ Power Born of Dreams – My Story Is Palestine ‘’ ( Güç Hayallerden Doğdu – Benim Hikayem Filistin ) :

Mohammad Sabaaneh, Batı Şeria’nın Ramallah şehrinde yaşayan Filistinli bir grafik sanatçısı. Filistin Yönetimi’nin günlük gazetesi Al-Hayat al-Jadida’nın baş siyasi karikatüristi ve çalışmaları Arap Dünyası’ndaki diğer birçok gazetede yayınlanmış. Uluslararası Karikatür Hareketi’nin yanı sıra dünya çapındaki görsel gazetecilere yönelik VJ Hareketi’nin de üyesidir.

Sabaaneh’in çalışmaları Avrupa, Amerika Birleşik Devletleri ve Orta Doğu’daki çok sayıda koleksiyon ve fuarda sergilendi ve 2013 Arap Karikatür Yarışması’nda üçüncü oldu. Sabaaneh‘nin iç tasarım alanında lisans derecesi var ve şu anda bir şirkette yönetici olarak çalışıyor. Sabaaneh, karikatür sanatı aracılığıyla sağır öğrencilerle çalışarak onların kendilerini ifade etmelerine yardımcı oldu ve İsrail saldırılarına tanık olan çocukların travmalarını sindirmelerini sağlamak için onlarla çalıştı. An-Najah Üniversitesi (Batı Şeria), New School ve School of Visual Arts (New York) ile İspanya ve Büyük Britanya’daki kurumlar dahil olmak üzere düzenli olarak karikatür sanatı hakkında dersler vermektedir. Sabaaneh, Uluslararası Karikatürist Hakları Ağı’nın Orta Doğu temsilcisi ve uluslararası ifade özgürlüğü ve sürgündeki karikatüristler derneği United Sketches’in Filistin büyükelçisidir. Çalışmaları dünya çapında kişisel ve karma sergilerde sergilendi. Sabaaneh, 2017 Marsilya Uluslararası Karikatür Festivali Prix d’Or da dahil olmak üzere çok sayıda ödülün sahibidir.

Kuveyt’te doğan ve liseyi Ürdün’de okuyan Sabaaneh, kendini siyasi açıdan istikrarsız olan İsrail işgali altındaki Batı Şeria’da sanatçı olarak buldu. 2000-2005 yılları arasında İsraillilere karşı karmaşık, karmaşık bir Filistin isyanı olan İkinci İntifada’dan hemen önce Batı Şeria‘ya taşındı.

2013 yılında İsrail ordusu tarafından gözaltına alınan Sabaaneh ​​ bir terörist grupla bağlantısı olduğu iddiasıyla hapishaneye gönderildi. Hücre hapsinde çeşitli yoksunluklarla, aşırı kalabalık hücrelerle ve acımasız sorgulamalarla karşılaştı. Beş ay boyunca idari gözaltında tutuldu.  
Sabaaneh’in kendisi, sanata bakış açısı ve çizgi romanı hakkındaki görüşleri şöyle.

’ 2017 yılında ilk kitabımı ABD’de yayınladım. Beyaz Sİyah adlı politik karikatürlerimin yer aldığı bir kitaptı ve Amerika’daki kitap turu sırasında çizgi roman sanatı hakkında daha fazla şey öğrendim. Bu süre zarfında Amerikalı arkadaşlarım İsrail hapishanesindeki deneyimlerimi anlatan bir çizgi roman fikrini önerdiler. Kısa bir süre sonra Street Noise’dan Liz Frances ile tanıştım ve ona çizgi roman fikirlerimi anlattım, o da kitabımı yayınlamayı teklif etti.

Bu kitabın sayfalarını ben çizmedim; Linol baskı kullandım. Benim hikayem hapishanede başlıyor. İşgal, Filistinlileri, bazıları küçük ve hapishane olarak adlandırılan çeşitli hapishanelerde , diğerlerini de daha büyük ve askeri kontrol noktaları, duvarlar ve yerleşimlerle çevrili kasaba ve köylerde tuttu. Her gün haberlerde görülen siyasi habercilik bazen uzak ve mesafeli gelebiliyor, hikayelerimizin rakamlara ve istatistiklere indirgendiğini görmek beni üzüyor. Filistinlinin hayatı askeri kontrol noktaları arasında, hapishaneler arasında kana bulandı. Yerleşimci sömürgeciliğin gerçeği budur.

Bu kitap, siz okuyucuların Filistin yaşamının gerçekliğini görebilmeniz ve hissedebilmeniz için manşetleri hikayelere ve resimlere dönüştürme girişimidir. Adımı hapishane hücremin duvarlarına kazıyamadım. Mahkumların isimlerini bu kaba hapishane duvarlarına nasıl yazabildiklerini uzun zamandır merak ediyorum. Bu nedenle onların hikayelerini oymaya ve dünyayla paylaşmaya karar verdim. O dönemde sanatımı başka bir şekilde nasıl kullanabileceğimi araştırıyordum. İngiltere’deki yüksek lisans derecem bana çizgi roman sanatları ve bu tür görsel diller hakkında daha fazla bilgi edinme fırsatı verdi. Hapishane içindeki hayatımı ana hikaye olarak kullanma ve hapishane içindeki ile hapishane dışındaki hayatı karşılaştırma fikri ilgimi çekti. Bu kitaptaki hikayelerin tamamı gerçek hikayelerden alınmıştır. Bu insanlar benim arkadaşlarım, akrabalarım ve meslektaşlarım. Hikayenin anlatımını kurgularken Filistinli şair Fares Sabaaneh’den yardım aldım. ‘’

Mohammad Sabaaneh kitabında Filistin anlatısını anlatmak için kuş karakterini kullanıyor. Kuş, tutuklu bir sanatçı olan Sabaaneh ile iletişim kuruyor. Kuş hücrenin penceresine konuyor ve yazara bir anlaşma teklif ediyor: ‘’ Sen kalemi getir, ben de aile, toplum, Gazze, Batı Şeria, Kudüs ve Filistin hikayelerini getireyim. ‘’ İkili, devam eden yerleşimci sömürgeciliğin anılarını ve nesiller arası travmayı ele alıyor.

Sabaaneh, kitapta ana anlatıcı olarak kuşu seçmesinin özgürlük, özgürleşme ve barış kavramlarıyla bağlantılı olarak sembolizmden değil, her zaman mahkumların hücrelerinde yazdıkları veya çizdikleriyle bağlantılı olmasından kaynaklandığını belirtti. Bu durum, cezaevinin bir binadan çok daha büyük, bir hücreden çok daha geniş olduğunu görmemize yardımcı oluyor, kasaba ve köylerden, askeri kontrol noktalarından ve sınırlardan geçiyor.

Kuş imgesi şair Paul Laurence Dunbar‘ın 1899’da yazdığı “Sempati” şiirini anımsatıyor. ( Uzun şiirden , kısa bir bölümü görelim. )

Sempati

Kafesteki kuşun ne hissettiğini biliyorum, ne yazık ki!
    Yayla yamaçlarında güneş parlakken;   
Rüzgar bahar çimenlerinin arasında yumuşak bir şekilde estiğinde,   
Ve nehir camdan bir akıntı gibi akıyor;
    İlk kuş öttüğünde ve ilk tomurcuk açtığında

Sabaaneh kitabı yaparken , karşılaştığı bir çok olaydan etkilenmiş. Bir gün bir Filistinli çocuk kendisine sokakta rasladığında şu soruyu sormuş ; “Efendim, şehit olduğumda benim de portremi yapar mısınız?” – Sabaaneh o sırada , çocuğun İsrail güçleri tarafından öldürülen ağabeyinin portresini yapıyormuş. Ne yazık ki , soruyu soran çocuğun da kısa sürede aynı şekilde ölmesi, Sabaaneh’nin yaslı aileler için, bu kitabı yapmasına neden olmuş .

Birleşmiş Milletler koridorlarında, Nakba’nın yetmiş beşinci yıldönümünde, Mohammad Sabaaneh‘in bir tablosu da sergilendi. 
Sabaaneh ilgi çeken tablosuyla ilgili şunları söyledi: “Aylar önce arkadaşım Majed Bamieh’den Birleşmiş Milletler’de sergilenmek üzere Nakba’yı tasvir eden bir tablo çizmem için bir davet aldım. Sanatçı Pablo Picasso’nun ünlü “Guernica” tablosunu uyarlamayı seçtim. Picasso, Almanya’nın savaş ve barışın sembolü haline gelen İspanya’yı bombalamasını protesto etmişti. Ben de devam eden Filistin Nakba’sını dijital çizimle somutlaştırmaya çalıştım ve mavi-gri rengi İsrail işgalini ifade etmek için kullandım.”

Kitap hakkında yapılan çeşitli yorumlara bakalım :

Filistin halkının ruhunun kalıcı bir kanıtı olarak kalacak sanatsal bir zafer. Mohammad Sabaaneh bir ustadır.” — Joe Sacco , Çizgi Roman Sanatçısı

Çizimler, kasvetli atmosferi ve yaşam kalitesini güçlü bir şekilde aktarıyor ve hikayeler tek başına inanılmaz derecede etkileyici olsa da, sanat onları daha da etkileyici kılıyor. . . hapishanede hissedilen kargaşayı ve umutsuzluğu temsil eden karanlık, gerçeküstü tarzı. Sabaaneh, adaletsizliğin bitmediği bir dünya sunuyor ama halkının gücü de bitmiyor. Bu vasiyet okuyuculara siyasi çatışmanın insani bedelini hatırlatacak, aynı zamanda insanlığın asla tam olarak ele geçirilemeyeceğini de hatırlatacak. –Starred Review, Publishers Weekly

Çizimler, kasvetli atmosferi ve yaşam kalitesini güçlü bir şekilde aktarıyor ve hikayeler tek başına inanılmaz derecede etkileyici olsa da, sanat onları daha da etkileyici kılıyor. . . hapishanede hissedilen kargaşayı ve umutsuzluğu temsil eden karanlık, gerçeküstü tarzı. — Booklist

Gözler ve zeka için bir güç gösterisi. İdeolojik dogmanın demir parmaklıklarını delip geçmek ve Filistinlilerin insanlığını, daha önce hiçbir kitapta olmayan bir şekilde özgürleştirmek. — Khaled A. Beydoun , Amerikan İslamofobisi kitabının yazarı

Zalimlerin dünyanın unutmasını istediği şeyi görünür kılacak sanatın kanıtı kapasitesi — Molly Crabapple , Yazar

Gerçekten şaşırtıcı bir çalışma. Görüntüler karanlıkta hareket ediyor ve canlanıyor. Onlara bakmamızı ve yüzümüzü çevirmememizi talep ediyorlar. — Sarah Glidden, NYTimes Çok Satan kitabı Rolling Blackouts’un yazarı

Mohammad Sabaaneh, benzersiz güç ve şiirselliğe sahip bir kitap yarattı. Filistin hakkında, evi ve kişisel deneyimleri hakkında bir kitap. İçinde yaşadığımız dünya ve karşı karşıya olduğumuz özgürlük mücadelesi hakkında. — Ethan Heitner , Karikatürist ve illüstratör

Korku ve umutla harmanlanan gerçeküstü, hararetli bir rüya. Dünyanın her yerindeki herkesin mutlaka okuması gereken bir eser. — Sarah Mirk , Guantanamo’nun Sesleri Kitabının Yazarı

‘’ Sabaaneh sanat eseri boyunca, Filistin’in kurtuluş mücadelesinde lider olarak kadınlara duyduğu saygıyı gösteriyor.’’ — Terry Weber , Mondoweiss sitesinde Yazılar yazıyor. Uzun süredir ‘’ Jenin Özgürlük Tiyatrosu Dostları ‘’nda aktif olarak çalışıyor.