198. öykü
orijinal. 291. sayı
Lal Yeni Seri. 124. sayı
CARAVAGGIO ŞİFRESİ

Senaryo: Alfredo Castelli ve Fabrizio Ottone
Çizimler: Daniele Caluri
Kapak: G. Alessandrini
İlk yayın tarihi. Haziran. 2007

Hazırlayan: eankara

Öykü: Yapımcısı Aaron, Martin’den Caravaggio olarak bilinen ressam Michelangelo Merisi ile ilgili bir program yapmasını ister. Bu konuda gönülsüz olan Martin, Caravaggio üzerinde araştırma yapmaya başlar. İmkansızlar Dedektifi, ünlü on altıncı yüzyıl sanatçısının hayatında hiçbir sır olmadığına inanıyor. Ancak Amerikalı bir bilim adamının ölmesi üzerine fikrini değiştirmek zorunda kalıyor. Araştırmalar Martin’i Toskana takımadalarındaki küçük Pianosa adasına ve kıyıdan birkaç adım ötede bir taşa kazınmış gizemli bir simgeye götürür…
İnsanlar: Java, Aaron, Caravaggio, Kardinal Del Monte, Alof de Wignacourt, Park Görevlisi (Hazine Koruyucusu).
Mekanlar: İtalya, Pianosa Adası, Floransa.

Sanata ya da sanat tarihine meraklıysanız , ayrıca gerilim türü roman ya da filmler hoşunuza gidiyorsa , sanat tarihi konulu gizem , gerilim romanları bu açıdan sizler için güzel bir seçim olur, kuşkusuz. Dan Brown’ın ‘’ Da Vinci Şifresi ‘’ romanı ( 2003 ) , tüm dünyada milyonlarca okura sahip olmuştu. Ama , ondan öncesinde de bu tür romanlar vardı, sonrasında da. Dan Brown’ın başarısı , tıpkı Castelli ve ekibinin izlediği yol gibi , gerçek bir ‘’ gizem ‘’ nesnesinden hareketle kurgunun başarılı oluşturulmasındaydı. İyi bir araştırmaya dayanan kurgu , dünyada o kadar ilgi çekmişti ki , romanda geçen ülkelerde ve mekanlarda turizm hareketlenmişti !! Sonrasında duyduğumuz dedikodular , yazarın romanlarında aslında profesyonel ekibin görev aldığını içeriyordu. Hazırlanma aşaması, ya da edebi açıdan kalitesi nasıl olursa olsun, sonuç ticari açıdan tatminkardı!

Bu türden yazılmış günümüze yakın örnekler olarak ilk aklıma gelenler ;
sanat tarihçisi ve romancı Iain George Pears’in ‘’ Raphael Affair ‘’ ( 1991 ) , The Titian Commitee ( 1992 ) , ‘’ The Bernini Bust ‘’ ( 1993 ) , ‘’ Giotto’s Hand ‘’ ( 1995 ) , Kızılderili araştırmacısı James Wilson’un Turner’ın tablolarıyla gerilim oluşturduğu ‘’ Dark Clue ‘’ ( 2001 ) , tasarımcı , film yapımcısı ve oyuncu Marina Fiorato’nun ‘’ Botticelli’nin Sırrı ‘’ ( 2010 ) , Jose Rodrigues Dos Santos’un Bosch’un ünlü tablosu ‘’ Dünyevi Zevkler Bahçesi ‘’ni ele aldığı ‘’ The Garden of Animals with Soul ‘’ ( 2021 ) ,… Bu alanda ülkemizde yayınlanan başarılı bir romanı da belirtmek isterim. Arif Ergin’in Tekvin adlı romanını sanat eseri ve gerçeğe dayalı gizem konularına meraklı okurlar seveceklerdir diye tahmin ediyorum. Osman Hamdi Bey’in bir tablosundaki gerçeğe dayalı gizem , tarihsel olaylarla harmanlanarak anlatılıyor. ( 2018 )
Martin Mystere’in ‘’ Caravaggio Şifresi ‘’ isimli macerası , adından da anlaşılacağı gibi ünlü ressamın çevresinde oluşturulan yine bir ‘’ Castelli ‘’ tarzında gizem çizgi romanı. İçinde , iç içe geçmiş , birden fazla ‘’ gizem ‘’ konusu bulunuyor. Hatta , oluşturulan kurgu ile dahi sanatçı Da Vinci ‘yi bile görüyoruz.

CARAVAGGIO ŞİFRESİ’Nİ OLUŞTURAN SANATÇILAR :

Çizgi romanda, adına sık rastlamadığımız sanatçıların imzalarına rastladık. Martin maceraları hayranları, belki alıştıkları Alessandrini tarzı çizimleri göremedikleri için şaşırmış olabilirler , ama çizer de oldukça nitelikli sanatçı.
Eserde Castelli’yi saymazsak iki sanatçının daha emeği var ; Fabrizio Ottone ve Daniele Caluri. Ayrıca bir de , eserde sözü edilen konu dahilinde düşüncelerine yer verilen, sanat tarihi konusunda yine bir kadın, Caravaggio uzmanı diyebileceğimiz , Floransa Üniversitesi Profesörü Roberta Lapucci’de görev almış. Anlaşılan Castelli bu eser için çok nitelikli bir kadro kurmuş.
Daniele Caluri ( Çizer ) :

Özellikle Bonelli firması için yaptığı çizimlerle gündemde olan İtalyan çizer Caluri bu macera için şöyle demiş ; “Hikaye, akıntıya karşı doğdu, uyum içinde ilerledi, Castelli bana bir sonraki Martin hikayesi için başvurmuştu. Arkadaşım Fabrizio Ottone ile iletişime geçtim, böylece Caravaggio’nun baş kahramanı olduğu gizemli bir hikaye hazırlayacaktık. (… ) Fotoğrafik dokümantasyon bana yardımcı oldu, ama yerleri bildiğiniz zaman her şey daha kolay oluyor”. Caluri , bu macerada kendisini de çizmiş ! Her çizerde olduğu gibi Caluri’nin de ufak hataları var. Ama , çizgi romanın tümüne bakıldığında pek de önemli gözükmüyor.
Çizgi roman piyasaya çıktığında , tanıtımı maceranın geçtiği Elba Adası’ında yapılmış. ‘’ Ne yazık ki , son anda Castelli baba gelemedi ‘’ diyorlar .
Fabrizio Ottone (Yazar) :

Castelli tarafından kaleme alınan senaryo , Fabrizio Ottone’nin düşünceleriyle doğmuş. Olayların iki ayrı zaman diliminde geçen ( 1600 yılında Roma – Malta arası ve günümüz ) , iç içe olan gizemlerle ilgili farklı coğrafi mekanlar Ottone tarafından yazılmış.
Macera ile ilgili olarak Ottone şunları açıklamış

‘’ Caravaggio’unun acılarla dolu hayatı tam olarak bir Martin Mystère hikayesi inşa etmek için yeterli değil. Da Vinci Şifresi gibi sıradan bir şey yapmamaya çalıştık. Caravaggio’nun hayatında özel bir gizem yok, hikayedeki boşlukları doldurup, gerçek gibi görünen bir fantastik hikaye yarattık .Aklıma maceranın geçeceği yer olarak hemen Pianosa geldi, ailem beş yıl orada yaşadı.Pianosa büyüleyici, tarih dolu, çok gizemli bir ada ”. Ottone İtalya’da tanınmış bir tur rehberi. ‘’ 2021 yılında kurulan , turizm derneğimiz ile ilgili faaliyetleri yürüten tur rehberiyim ‘’ diye kendisini tanıtıyor.Ottone , çeşitli tv. programları ve senaryo çalışmalarında danışmanlık da yapıyor.
Roberta Lapucci :
Çizgi romanda Caravaggio ile ilgili yer alan , hayatı ve daha pek çok konudaki ‘’ ansiklopedik bilgi ‘’nin kaynağı Roberta Lapucci. Araştırmacı yazar Dr. Lapucci şu an özellikle dünyada Caravaggio konusundaki akademik çalışmalarıyla tanınıyor. Örneğin , bugün kesin olarak kanıtlanamasa bile Caravaggio’nun çalışmalarında tıpkı Vermeer gibi ‘’ Camera Obscura ‘’ kullanması hipotezini dünyada öne süren kişi.

MACERANIN GRAFİK YAPISINDAN KARE ÖRNEKLERİ :

⦁ Maceranın başında Martin , konuşmasını yaparken , ilk karede tarihin temmuz olduğu açıklanıyor. Oysa , temmuz ayında bu konuşma yapılırken , sokakta yürüyen insanlar palto , atkı ve kazakla görülüyor !

⦁ 7. ve 9. Sayfada kız arkadaşıyla görülen şakacı kişi , çizer Daniele Caluri.

⦁ 17. Sayfada park edilmez tabelasının altında , park etmiş araçlar görülüyor !

⦁ Sayfa 83’te yer alan Paolo Ottone , büyük ihtimal, bu maceranın yazarı Fabrizio Ottone’nin akrabası !

⦁ Sayfa 155’te belirtilen Veii kenti , görüldüğü gibi Romalılarla olan savaşta değil , Etrüsk savaşlarında düşmüştür.

⦁ Sayfa 53’teki kaskını takan şüpheli Brevna marka motorsiklet kullanıyor. Ama , sonraki sayfalarda ( 54. Ve 55. sayfalar ) bu motorsiklet birden Griso marka oluveriyor !

⦁ Sayfa 62 ve 63 ‘te Java’nın hızı inanılmaz ! Halata ayağı takılan Martin daha yere düşmeden , sayfada görülen onca hareketi yapıp , Martin’i kurtarıyor !

Maceradaki grafiksel hataların yanı sıra , gerçekle uyuşmayan ufak bazı tutarsızlıklar da bulunuyor.
Macerada değinilen Caravaggio’nun eşcinselliği , son yapılan araştırmalarla çürütülmüştür. Ayrıca , Kardinal del Monte , sanki karanlık biri , cinayet suçlusu olarak gösterilmiştir. Martin macerasında; Caluri’nin ve ressam Ottavio Leoni’nin, Kardinal del Monte çizimleri görülüyor.

MACERANIN GEÇTİĞİ YER : PİANOSA ADASI

Yazar Fabrizio Ottone’nin bu macera için seçtiği yer olan Pianosa Adası’nın tarihi günümüzden yüzyıllar öncesine dayanıyor.
Adadaki insan varlığının en eski izleri Üst Paleolitik dönem olarak ifade ediliyor. Taş aletler ve seramiklerden oluşan Mezolitik ve Neolitik döneme ait kalıntılar, adanın muhtemelen Elba’dan gelen göç akınlarının uğrak yeri olduğunu kanıtlıyor. Son keşiflerde , Pianosa’da bulunmadığı düşünülen ( ancak Elba’da mevcut ) geç Etrüsk dönemine ait buluntular görülmüştür.

HAPİSHANE :

Macerada görülen hapishanenin ilginç tarihi bulunuyor.
1856’da adada deneysel olarak, çocuklar için bir ıslah kolonisi kuruldu.
On dokuzuncu yüzyılın ortalarında, Pianosa’nın kaderi zaten bir hapishane olacaktı. Büyük dükalık hükümetinin güvenliğine hem sözlü hem de maddi saldırılarda bulunan herkes adaya sürgün edildi. Burası , özellikle politikacılar için gerçek bir hapis yeri değildi; daha ziyade, neredeyse tamamı Elba ve Livorno bölgesinden gelen Mazzini destekçileri için genel olarak anarşistlere ayrılmış bir tür zorunlu ikametgahtı.
1858’de “Pianosa tarım ceza kolonisi” kuruldu ve “hapse, zorunlu çalışmaya ve ömür boyu hapis cezasına” mahkum olanlar, tarlada çalışmak üzere adaya gönderildi. 1861’de İtalya’nın birleşmesinin ilanı sırasında toplam mahkum sayısı 149’du.1884’ten başlayarak, tüberküloz hastası mahkûmlar, İtalya’nın çeşitli yerlerindeki hapishanelerden Pianosa Cezaevi’ne nakledildiler; böylece onlar da zaten adada bulunan diğer mahkûmlara katıldılar ve 1965’e kadar orada kaldılar. Bu çıkmaz devam ederken, yargıçlar Falcone ve Borsellino’ya yönelik saldırıların gerektirdiği acil durumun ardından hükümet, adadaki maksimum güvenlikli hapishaneyi derhal yeniden açmaya ve mahkumları mafya tipi suçlardan dolayı buraya göndermeye karar verir.

Bu yeni durum, Pianosa’yı herkesin erişemeyeceği bir kaleye dönüştürdü gece gündüz izlenen ve çevredeki sularda uçuşlar konusunda bile çok katı yasakların olduğu yer haline getirdi. Acil durum, son mafya mahkumunun adadan anakaradaki diğer gözaltı yerlerine nakledildiği ve Pianosa hapishanesinin yeniden kapatılmaya başladığı Temmuz 1997’ye kadar sürdü. Ağustos 1998’de neredeyse kesin bir kapatma oldu; adada gözetleme ve yapıları koruma görevleri olan yalnızca birkaç polis gücü kalmıştır.

RESSAM CARAVAGGIO VE MACERADAKİ GİZEM UNSURLARI:
Martin Mystere’in bu macerasında , sanat tarihiyle ilgili ünlü ressam Caravaggio odaklı , tıpkı Dan Brown’un ‘’ Da Vinci Şifresi ‘’ romanında gördüğümüz gibi , gizem , aksiyon , gizli örgütler gibi pek çok unsur yer alıyor. Nitekim , Castelli bu durumu , bizzat ‘’ Da Vinci Şifresi ‘’ ya da ‘’ Foucault Sarkacı ‘’ gibi türün dünyaca tanınan romanlarına diyaloglarda yer vererek bir nevi saygı duruşunda bulunmuş.

Roman boyunca , ele alınan olaylar ve de Caravaggio’nun neredeyse birebir olarak yansıtılan yaşam öyküsü okura , yararlı bilgiler aktarıyor. Bu yüzden , bu konulara tekrar girmek yerine , maceradaki gizem unsurlarının kurgu dışı yanlarının detaylarına bakalım.( Dikkatli bakan gözler için, Caravaggio’nun bir çok tablosunun , bu macerada bulunduğunu açıklamakta yarar var .)
Kayadaki Haç Kabartması :
Pianosa adasında, “Cala dei Turchi” (Türk Körfezi)de , sahil şeridine yakın , üzerinde ilginç haç işareti bulunan kaya , gerçekte de bulunuyor. Kayanın özelliği , tıpkı maceradaki gibi görünen kabartma şeklidir.

Bu kayanın jeolojik değerlendirmesi de yapılmış ve üzerindeki bu şeklin doğal yollardan oluşmadığı bir kez daha kanıtlanmıştır. Tarihsel araştırmalar bu şeklin , Prusya Kralı Frederick William tarafında 1835 – 1855 yılları arasındaki 20 yıllık dönemde Pionasa sakinlerine verilen bir onur ödülünün röprodüksiyonu olarak bakılıyor. Tapınakçıların yanı sıra , Cermen şövalyelerini onurlandırmak için benzeri nişanların kullanıldığı görülmektedir. Saint Maurice Nişanı ile Lazarus Tarikatı Nişanı 1572’de birleşerek kayadaki görünüme benzeyen şekli almıştır.

Caravaggio’nun Camera Obscura Kullanımı :
Görüntü iletme mekanizması diyebileceğimiz Camera Obscura , iğne deliği gib küçük bir delikten geçirilen görüntünün , karanlık ortamda , karşı düz yüzeyde ters olarak elde edilmesi prensibine dayanmaktadır. Bir bakıma fotoğraf makinasının atası diyebileceğimiz Camera Obscura’nın kökeni çok eski tarihlere dayanıyor. M.Ö. 4. yy.da Yunan Filozof Aristoteles’in , güneş tutulması görüntüsünü yere yansıtmak için kevgir deliklerinden ışığın geçişini incelemesiyle başlayan Camera Obscura çalışmaları ile ilk halini almış , sonraki yüzyıllarda gelişimini sürdürmüştür. Yunan Matematikçi Öklid , modern optiğin babası denilen İslam Dünyasının ünlü ismi İbn-ül Heysem , Kepler , Da vinci , Johann Zahn gibi bilim adamları , fotoğraf makinası tarihine Camera Obscura çalışmaları ile katkıda bulunmuşlardır. Martin macerasında da bir Camera Obscura çalışma prensibi çizimi bulunmaktadır.

Günümüze kadar , eski ressamların başarılı resimlerinin arkasında hep Camera Obscura kullanma olasığından şüphenilmiş ve özellikle ressam Vermeer üzerinde durulmuştur. Ancak Roberta Lapucci, sanat tarihi açısından devrim niteliğinde ortaya attığı hipotez ile Caravaggio’nun da bu tekniği kullandığını iddia etmektedir.

Lapucci , yayınladığı bilimsel makalesinde şöyle demektedir;
‘’ Caravaggio’nun eserlerini yapması süreci , aynı zamanda bir “kamera” kullanılmasını da gerektiriyordu. “karanlık”, yukarıdan gelen bir kaynak ve bazı meşaleler (diğer bilim adamları bunun için mumlardan bahseder ) gibi büyük ölçüde birbiriyle ilişkili görünen tüm fenomenlerin bulunduğu ortam. Bu durum, Michelangelo Merisi’nin biyografik kaynaklarından derlenmiştir. ‘’
Macerada gördüğümüz , ama günümüzde yeni araştırmalarla ortaya atılan iddialar , henüz kesin olarak kanıtlanmamıştır.

Vitruvius Adamı :
Vitruvius Adamı İtalyan Rönesans sanatçısı ve bilim adamı Leonardo da Vinci’nin M.Ö.  1490’de  Antik Romalı mimar Vitruvius’un yazılarından esinlenerek yaptığı çizimdir. (Vitrivius Adamı Antik Romalı ünlü mimar ve yazar Marcus Vitruvius Pollio’nun “De Architectura” adlı eserinde açıkladığı oranlardan esinlenerek yaptığı için bu ismi almıştır. ) Vitruvius’un incelemesi uzun süredir kaybolmuş, ancak 15. yüzyılda Poggio Bracciolini tarafından De Rerum natura gibi eserler arasında yeniden keşfedilmiştir. Yüksek sanatsal kalitesi ve iyi kaydedilmiş menşe tarihi nedeniyle, Leonardo’nun Vitruvius Adamı’nın yazarı olduğundan hiçbir zaman şüphe duyulmamıştır. Birçok sanat adamı , bu çizimi dünyanın en ünlü çizimi olarak göstermektedir. Macerada , Caravaggio tarafından tek parmağı ile işaret eden Vitruvius adamı kurgudan ibarettir. Vitruvius Adamı, günümüzde Leonardo da Vinci’nin en ünlü eserlerinden biridir ve birçok sanat galerisi ve müze de sergilenmektedir.

Günümüzde Caravaggio Araştırmaları :
Macera boyunca , Caravaggio hakkında biyografi kitabı çeşitli sayfalardaki diyaloglarda görülüyor. Bu kitap çok ilgimi çekti. Yazarın bu maceradaki adı Andrew Maziery ! Böyle bir yazar yok. Ama , günümüzde yazar hakkında yazılmış önemli bir biyografi kitabı var . Büyük tesadüf , yazarın adı Andrew ! Andrew Dixon.

Andrew Dixon , 500 sayfalık kitabının önsözünde şöyle yazmış ;
‘’ Bu kitabı yazmak utanç verici derecede uzun zamanımı aldı; toplamda on yıldan fazla. Benim bahanem şu: aynı anda yapacak birçok başka şey var. Bu on yılın ilk beşinde haftalık iki işten sorumluydum. Sunday Telegraph için makaleler (sonradan hayatı yaşanabilir kılmak için tek sayıya indirildi); 2007’de çalışmayı bırakmak zorunda kaldım Caravaggio, Michelangelo’nun Sistine Şapeli’ndeki resimleriyle ilgili kitabını neredeyse tamamen bitirdim. Ve Son on yıl boyunca her yılın en az beş ayını çeşitli televizyon programlarında yazıp sunarak geçirdim. BBC için sanat tarihiyle ilgili dizi.(…) Caravaggio hakkındaki bilgilerimizi kümülatif olarak dönüştüren bir dizi olağanüstü buluntuya ulaştım, özellikle son yıllarına ait. Çünkü bu keşifler parça parça, genellikle alışılmışın dışında akademik ortamlarda ortaya çıktı. Dergilerde veya özel yayınlarda kendimi alışılmadık ve şanslı bir konumda buldum. Önceki biyografi yazarlarının erişemediği belgesel materyaller. Sonuç olarak Caravaggio’nun hayatından bugüne kadar kalan yönlere ışık tutabildiğime inanıyorum.

Ressamın cinselliği, hayatının geri kalanına gölge düşüren 1606 cinayetini işlemesine neden olan koşullar ve Malta adasında hapsedilmesiyle ilgili olaylar. Ayrıca ilk kez burada bazılarını yayınlıyorum Napoli’de kötü durumda olduğu kuruluş olan Osteria del Cerriglio’nun açıklamaları şimdiye kadar gözden kaçmıştı. Ayrıca Caravaggio’nun ölümüyle nasıl karşılaştığı bilmecesine de ikna edici bir çözüm sunabildiğime inanıyorum. ‘’
Caravaggio’nun günümüze kadar ulaşan 100’ü aşkın çalışmaları ( bugün kendisine ait olduğu kabul edilen tablo sayısı 80 civarında olarak açıklanıyor ) , tablolarında kullandığı ve kendisinden sonra da bir çok ressamı etkileyen tekniği ( Chiaroscuro ) hakkında araştırma kitapları sanatseverlerin halen ilgi odağı.
Gizemleriyle olsun ya da olmasın Caravaggio, barok eserlerindeki ilginç tekniğiyle , adeta tiyatro oyunlarını sahneye koyarak, bizi şaşırtmaya, günlük yaşam ortamımızdan uzaklaştırmaya, heyecanlandırmaya devam edecek gibi gözüküyor.

Yararlanılan Başlıca Kaynaklar :
⦁ pianosa.net sitesi
⦁ webtekno sitesi
⦁ direfareinsegnare sitesi
⦁ tenews.it sitesi
⦁ montepisanotravel sitesi
⦁ caluri.blogspot.com sitesi
⦁ dailymail.co.uk sitesi
⦁ Caravaggio – A Life Sacred ans Profane – Andrew Graham Dixon
⦁ Robertalapucci.com sitesi
⦁ livornosera.it/tag/fabrizio-ottone sitesi
⦁ Roberta Lapucci’nin Caravaggio e l’Europa makalesi
⦁ nauticareport.it sitesi